Groningen heeft slechts één echte troubadour gekend en dat is Ede Staal (1941-1986). Deze singer-songwriter schreef vele poëtische muzieknummers in het Gronings en componeerde daar ook muziek bij. Zijn bijzondere oevre wordt wel eens vergeleken met de Franse Jacques Brel en Charles Aznavour. Net als bij deze chansonniers wist Ede Staal zijn diepste gevoel te verwoorden en hiermee de nuchtere Groningers te raken.
Het Hoogeland
Een van zijn mooiste nummers gaat over het Groninger Hoogeland, waar Leens middenin ligt:
*’t Binnen de meulens en de moaren
’t Binnen de kerken en de beurg’n
’t Is ’t laand woar ik as kind
Nog niks begreep van pien of zurgen
*Het zijn de molens en de maren (kanaaltjes)
Het zijn de kerken en de borgen
Het is het land waar ik als kind
Nog niets begreep van pijn of zorgen
Wierdebewoner
Ede was een echte wierdebewoner. Hij woonde op vele plekken in de provincie, maar hij groeide op in een woning aan de straat ‘De Wierde’ in Leens, vlak achter Borg Verhildersum. De tuinen van Borg Verhildersum waren zijn speelgebied en die omgeving komt vaak terug in zijn teksten. In Leens leerde hij op zijn 4e jaar de mondharmonica bespelen en later de bugel, accordeon, orgel en piano. Hier ontdekte hij zijn liefde en talent voor muziek.
Het huis waar Ede Staal opgroeide aan De Wierde in Leens
Nostalgie
Zijn eerste singel kwam in de jaren zeventig uit, het was een bluesnummer in het Engels. Na zijn studie Engels werd hij leraar Engels, dat lag dus voor de hand. Maar hij maakte ook Groningstalige jingles voor programma’s bij Radio Noord. En die sloegen zo aan dat hij eind jaren zeventig begint met Groningse liedjes met een vleugje nostalgie, allemaal geïnspireerd op het Groninger land en het dorpsleven.
Traantje wegpinken
Hoewel Groningers over het algemeen het hart niet op de tong hebben, zullen er weinig zijn die geen traantje wegpinken bij teksten als ‘Het het nog nooit, nog nooit zo donker west, of t wer altied wel weer licht’ (Het is nog nooit, nog nooit zo donker geweest of het wordt altijd wel weer licht), of ‘Zalstoe aaltied bie mie blieven, bie mie blieven, Lutje wicht. Lekker waarm in mien aarms, in dien aarms, Ogen dicht.’ ( Zul je altijd bij me blijven, bij me blijven, lieve meid. Lekker warm in mijn armen, in jouw armen. Ogen dicht.)
Luister hier naar een van zijn nummers.
Jong overleden
Helaas is Ede Staal niet oud geworden, slechts 44 jaar. Hij kreeg longkanker en overleed in 1986. Maar ook na zijn dood zijn er honderdduizenden albums van Ede Staal verkocht, ook buiten Groningen. Ede kreeg postuum prijzen, zoals de K. ter Laanprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Groningse taal.
Na zijn dood blijft zijn muziek springlevend; zijn populariteit groeit alleen maar door. Er werd een documentaire over zijn leven gemaakt: ‘Credo: Zien Bestoan’, De Wereld draait Door besteedde een uitzending aan Ede Staal en de bekende Groninger acteur Marcel Hensema maakte drie theatervoorstellingen die gebaseerd zijn op Ede Staal en Groninger verhalen, tegenwoordig ook in boekvorm. Regisseur Karim Traïda baseert het scenario van zijn film ‘De Poolse bruid’ op het lied ’t Hogelaand’ van Ede, dat ook in de film terug te horen is.
Ede Staalpad bij Borg Verhildersum, Leens
Ode aan Ede
Bij Borg Verhildersum is er een Ede Staal-pad waar je tijdens een prachtige wandeling rondom Leens teksten van Ede tegenkomt. En meer dan dertig jaar na zijn dood worden er nog altijd tentoonstellingen aan hem gewijd, er is een korenfestival, een fietsroute, een kunstwerk, documentaires en zelfs een postzegel. Er worden schilderijen gemaakt, er is een fuchsia naar hem vernoemd en het NNO treedt op met zijn muziek. Zijn liedjes worden vertaald in het Fries, Limburgs, Engels en zelfs in het Japans. Er komt een stripboek uit, een biografie, een boek met alle teksten en een boek met schilderijen. Dat Ede Staal tot op de dag van vandaag geliefd is blijkt ook uit het feit dat het nummer ‘Het het nog nooit zo donker west’ ieder jaar weer op nummer 1 staat in de Groninger hitlijst ‘Alle 50 Goud’.
De populariteit van Ede is waarschijnlijk te danken aan zijn vermogen gevoelens, het Groningen van vroeger en gebeurtenissen, zo te omschrijven dat iedere Groninger zich erin herkent. Nog altijd raakt hij hiermee noorderlingen diep in hun ziel. Vaak staat er bij de uitvaart van echte Groningers minimaal één nummer van Ede op de muzieklijst.
More from Cultuur
Welkom op de wierde
De fietsroutes Welkom op de wierde combineren Groningse gastvrijheid met een van de oudste cultuurlandschappen van Europa: de wierdendorpen. Wierden, …
Picknicken op 2000 jaar geschiedenis
In Maarhuizen gaan we ver, heel ver terug in de tijd. Dit historische gebied, met als hoogtepunt de tweeduizend jaar …
Een paradijs voor de theeliefhebber
Er was eens ... een piepjonge lerares handenarbeid en tekenen, die vanaf Groningen naar haar eerste volwassen baan in Oosterwolde …
Borgterrein Ewsum, een pareltje
'Ain pronkjewail in golden raand', zo mag borgterrein Ewsum met recht genoemd worden. Het begint al bij de prachtige oprijlaan …
De Ploeg-kunstenaars: inspiratie op fietsafstand
De Groninger kunstenaars van 'De Ploeg' maakten veel sfeerbeelden in de stad, maar vooral de schoonheid van het Groninger Hogeland …
Ezinge: Pompeï van het noorden
Een heuvel vol historische geheimen. Zo zou je het deels afgegraven wierdedorp Ezinge kunnen noemen. Er zijn op dit kleine …
De legende van het Riepster Licht
Soms, als het aardedonker is, de wind over de dijken loeit en de zee tegen de dijken beukt is het …
De Menkemaborg: zoveel te zien
'De Menkemaborg vind ik de allerleukste borg, het is zo groot en er is zoveel te zien!’, vertelt bezoeker Aira …
Openluchtmuseum Het Hoogeland
Terug in de tijd, Noord‐Groningen in de 19de en begin 20ste eeuw. Een tijd van grote boeren en kleine arbeidershuisjes.Een …
