Het is geen alledaags gezicht: reeën die op 'klompjes' door de Groninger velden rennen. Wandelaars zullen even in hun ogen gewreven hebben bij het zien van dit bijzondere schoeisel aan …
Wat een fijn plan van Ritzo ten Cate en Leonie Bais: alle plekken waar je lokale producten kunt kopen op een kaart. Van meel van de molen tot voedselbossen, van melktap tot scharrelvlees, het staat er allemaal op. Heb je tips of aanvullingen? Tag ons @groetenuitgroningen en wij geven ’t door!
Je kunt zoeken op thema (zoals Eten en drinken, Buiten of Kinderen) maar ook gewoon lekker lezen en van het ene leuke verhaal in het andere belanden. De tips en foto’s komen allemaal van Groningers zelf, oftewel van de beste ambassadeurs die je maar kunt bedenken! Volg ons ook vooral op Facebook, voor de mooiste foto’s en filmpjes en de leukste er op uit tips.
De fietsroutes Welkom op de wierde combineren Groningse gastvrijheid met een van de oudste cultuurlandschappen van Europa: de wierdendorpen. Wierden, ook wel terpen genoemd, zijn door mensen gemaakte heuvels, waardoor men bij overstromingen droge voeten hield. Al eeuwen vind je hier, in het noorden van Groningen, de mooiste dorpen, kerkjes en pleisterplaatsen. Fietsen langs de Groninger wierden is als fietsen door een openluchtmuseum: je rijdt dwars door de geschiedenis en kijkt ondertussen je ogen uit. Je vindt de app in de Playstore en de Appstore.
Ezinge, foto: @travelchecker
Mooiste dorpen
Langs de route liggen prachtige dorpen zoals Niehove, vorig jaar verkozen tot mooiste dorp van
Nederland door Elsevier. Als je vanuit de lucht kijkt zie je hier de typische opbouw van een
wierdendorp; de kerk op een verhoging in het midden en de straten als een stralenkrans er om heen.
Winsum is onlangs verkozen tot mooiste dorp van Nederland door de ANWB. Drie van de routes
komen hierlangs. Het dorp ligt op drie wierden en is prachtig gelegen aan het water.
Niehove, foto: @droninger
Informatief
De app laat je zien waar alle bezienswaardigheden te vinden zijn en attendeert je op interessante Wierdenweetjes. In de ‘Verhalen van de wierde’ staan de bewoners van de wierden centraal, van toen en nu. Zo kom je meer van het landschap te weten en van de mensen die er wonen. De app wijst je op gezellige Pleisterplaatsen, kerken en musea , overnachtingsmogelijkheden, fietsverhuur en oplaadpunten.
De routes
Er zijn drie verschillende routes: rondom Leens en Ezinge, rondom Warffum en Middelstum, en rondom Appingedam en Loppersum. Per route zijn er twee afstanden: de ene rond de 40 km., de andere rond de 55 km. De routes volgen zoveel mogelijk het fietsknooppuntennetwerk. Starten kan op ieder punt. In de app krijg je tips voor handige startplaatsen met voldoende parkeergelegenheid.
Leens
Bij de eerste Welkom op de wierde route fiets je langs wierdendorp Leens met zijn statige borg Verhildersum. Borgen zijn de Groningse variant op landhuizen en kastelen. Vervolgens door het oude vissersdorp Zoutkamp en het schilderachtige Niehove. Hier kun je heerlijk eten bij restaurant Eisseshof. Verder naar de iconische wierde van Ezinge. Hier lees je alles over wereldberoemde archeologische opgravingen die zijn gedaan. Een deel van de vondsten vind je in het plaatselijke Museum Wierdenland. In het romantische dorp Garnwerd vind je het smalste straatje van Nederland met aan weerszijden de stokrozen, en kun je heerlijk aan het water op het terras zitten. In Eenrum is een bezoek aan de molen en Abrahams Mosterdmakerij een aanrader.
De donjon van Ewsum
Warffum
De tweede route voert langs de oude oever van de rivier de Fivel. Het straatbeeld van de rij dorpen Rottum, Kantens, Toornwerd en Middelstum is in de afgelopen eeuwen nauwelijks veranderd. Een uitstapje naar Borgterrein Ewsum is zeer de moeite waard. In Winsum geniet je van streekproducten in een van de oudste herbergen van Nederland. Lees over de schilders van De Ploeg en ontdek wie mevrouw Hammingh was van het gelijknamige café. Openluchtmuseum Het Hogeland in Warffum brengt je terug in de tijd. Je ziet en beleeft hoe Groningers vroeger woonden, werkten en leefden. En je kunt er genieten van een ouderwets lekkere kop koffie met gebak of lunch op het terras van het oude schooltje. Deze route is zeer geschikt voor tuinliefhebbers, je passeert naast de historische tuinen van Ewsum ook een verborgen kruidentuin en een pluktuin.
Hangende Keukens, Appingedam
Appingedam
De derde Welkom op de wierde route brengt je terug naar de middeleeuwen. Het oude vestingstadje Appingedam staat bekend om de imposante Nicolaïkerk en de Hangende Keukens. Een kijkje vanaf het water met de rondvaartboot is een aanrader. Vervolgens gaat de route langs de mooiste middeleeuwse kerken die allemaal vrij te bezoeken zijn. De kerken van Krewerd, Oosterwijtwerd en Zeerijp mag je niet missen. Lees over vroegere rivieren, grafvelden en kloosters. Voor liefhebbers van schilderkunst zijn Museum Helmantel in Westeremden en Museum Mohlmann in Appingedam een aanrader. Ruik je de zeelucht al? Dat kan, vanaf Bierum gaat de route een stukje over de dijk.
De wierde van Maarhuizen met de historische Enne Jansheerd als middelpunt Foto: Mark Schuurman
In Maarhuizen gaan we ver, heel ver terug in de tijd. Dit historische gebied, met als hoogtepunt de tweeduizend jaar oude wierde, wordt al bewoond sinds 600 voor Christus. De oergroningers zagen Romeinen, Noormannen, Franken, Spanjaarden en Fransen aan zich voorbij trekken. En ondertussen ploegden zij rustig voort. De monumentale boerderij Enne Jans heerd werd in 1810 gebouwd met gedeeltes uit de jaren 1600. De rijke geschiedenis van de wierde overvalt je in de oude vertrekken van de Groninger heerd, maar ook bij de naastgelegen watergang Mensingeweerster loopdiep. Of lopend over de oude paadjes, door de boomgaard en langs de laatste rustplaats van oud-bewoners op het historische kerkhofje.
Nieuwe plannen
Sinds 1977 is de Enne Jans heerd in het bezit van Staatsbosbeheer. De huidige bewoners, Gijs van Rhijn, Mayke Zandstra en hun twee zoons hebben er hun droomplek gevonden. Als Groninger én kleinkunstenaar wil Gijs het verhaal van hun wierde op allerlei manieren met het publiek delen. ‘Het moet een pleisterplaats worden voor heel veel verschillende mensen en activiteiten’, vertelt hij. ‘De natuur is hier zo divers en oud. En we hebben nu bijvoorbeeld ook een ijsvogel die vaste bezoeker is. Hoe mooi zou het zijn als je hier onder leiding van een boswachter van alles leert over de flora en fauna op deze oude wierde?’ Gijs en zijn vrouw Mayke hebben alvast looproutes rond de wierde uitgemaaid. Perfect om te wandelen en om te picknicken. Maar dat is pas het begin. De plannen voor een ‘natuur- en cultuurbelevingsplek’ liggen al klaar.
Het land te bouwen is ons lust
ons hart en zinnen zijn bewust
te wonen bij het woelend vee
gelijk als vader Jacob dee
Oprichter van Kunstkring De Ploeg Johan Dijkstra raakte geïnspireerd door de Enne Jansheerd
Dit is een typisch Groninger lijfspreuk, waarschijnlijk afkomstig van boer Enne Jans Huizing (1737-1812), oud- bewoner en naamgever van de boerderij. Maar de heerd had net zo goed vernoemd kunnen worden naar de bewoner Joost Clasen (1645-1709) of Freerk Ailkes (1700-1742). Of naar een van de vier vrouwelijke eigenaren zoals Grietje Derks (1698-1775). Deze eigenaren hebben de wierde trouwens nooit verlaten. Ze rusten in vrede op het begraafplaatsje naast de boerderij. De laatste boer, Duurt de Vries, verliet de heerd in 2010 maar komt nog regelmatig buurten. Gijs van Rhijn (1983) en Mayke Zandstra (1981) gaan de geschiedenisboeken in als eerste niet-agrarische bewoners die natuur, cultuur, kunst en geschiedenis bij elkaar willen brengen.
Perfect decor
Gijs, geboren en getogen in Stootshorn in Midden-Groningen, studeerde schoolmuziek en kleinkunst en won zelfs het Leids cabaretfestival. Ook voor deze tak van sport ziet hij zijn boerderij en landgoed als een perfect decor. ‘In de schuur bouwen we een podium voor muziek en theater. We zijn al in gesprek met verschillende onderwijspartijen die hier gebruik van willen maken. Zoals de opleiding ‘Artiest’ van het Noorderpoortcollege’, vertelt hij enthousiast. ‘Maar de wierde is natuurlijk ook een grote archeologische schat. Dus we hebben ook nauw contact met de studie Landschapsgeschiedenis van de Rijksuniversiteit Groningen’. De iconische plek wordt in de toekomst nog gastvrijer met de mogelijkheid om te eten, drinken, slapen, vergaderen en zelfs trouwen. ‘Een romantischer plek dan dit kan ik niet bedenken’, glimlacht Gijs.
Met het Appelfeest is een nieuwe traditie op de Enne Jansheerd geboren
Geschiedenis en cultuur
De eeuwenoude boerderij ondergaat hiervoor wel een totale metamorfose, althans qua bedrijvigheid. De koeien en landbouwwerktuigen maken plaats voor een podium, tafeltjes, lesruimtes en exposities. Het draait er voortaan om geschiedenis en de natuur. Maar ook om inspiratie van muziek, theater en kunst. En dan het liefst voor een zo breed mogelijk publiek. Gijs: ‘ik hoop dat we dit stukje Groningen met heel veel mensen kunnen delen. En vooral ook behouden voor de komende generaties, dan is onze opzet echt geslaagd’.
’t Roegwold is een natuurgebied dat zich uitstrekt van Kolham tot achter het Schildmeer. Het ruige gebied omvat moerassen, bossen, ruigten, open water en kruidenrijke graslanden. Het is er een eldorado voor vele vogelsoorten zoals de roerdomp, baardmannetje, blauwe kiekendief, wintertaling en watersnip.
Roerdomp, foto: Staatsbosbeheer
Adriaan Hoogendoorn, burgemeester van Midden-Groningen, is er vaak te vinden. “In mijn vrije tijd ga ik graag de natuur in. Als kind woonde ik bij een rivier en waarschijnlijk houd ik daarom zo van weidsheid en water. Hier vind ik dat terug in ’t Roegwold. Een uniek en prachtig gebied waar de natuur wordt teruggegeven aan zichzelf. Het mooie vind ik de combinatie van water en land. Ook met winters weer, als het water wat wilder is en de natuur zo ruig. Die naam Roegwold past er goed bij. En ik houd van de vele vogels die op het gebied afkomen.”
Adriaan Hoogendoorn, foto Wilco van der Laan
Met vogels zit het inderdaad wel goed in ’t Roegwold. Het is zo aangelegd dat muizenjagers zoals de blauwe kiekendief en de velduil er zich thuis voelen. “Laat de uil nou net mijn favoriete vogel zijn! Als ik ga wandelen neem ik dan ook altijd mijn verrekijker mee. Ik zit ook graag op de racefiets, maar wandelend zie je toch meer. En dan is ’t Roegwold echt genieten voor een natuurliefhebber zoals ik.”
Foto: Wilco van der Laan
Wilco van der Laan, foto: Marleen Godlieb
In het voorjaar van 2019 wist de fotograaf zelfs flamingo’s te spotten in ’t Roegwold. Wilco van der Laan: ,,Ik sloop erop af en maakte de eerste plaatjes. Er lag een schiereilandje en zo kon ik half sluipend nog dichterbij komen. Op een gegeven moment spreidden ze hun vleugels een paar keer, en liepen ze recht op ons af om op te stijgen. Ze scheerden prachtig langs ons heen. Zo sierlijk, onvergetelijk.”
Foto: Wilco van der Laan
’t Roegwold kent drie toeristische opstapplaatsen. ,,Zeg maar startpunten’’, vertelt boswachter Annet de Jong. ,,Met een parkeerplaats, een paar bankjes en een routeaanduiding. Die startpunten liggen aan de Heerenhuisweg vanuit Hellum, aan de Uiterdijk in Kolham en vanuit Schildwolde leidt de Dannemeerweg naar het Knuppelpad.’’
Foto: Staatsbosbeheer
,,Voor mensen die van handwerken houden is het hier een soort snoepwinkel. ‘Wat een kleuren!’ roepen mensen die hier voor het eerst komen vaak,” vertelt Suzanne Haks. Ze runt Suzanne’s Handwerk Shop in winkelcentrum De Hooge Meeren in Hoogezand. ,,Ik verkoop heel veel soorten wol, fournituren, breipennen, maar ook brei- en haakboeken met patronen erin. Vaak hebben mensen nog wel wol liggen, maar geen idee wat ze er van willen maken, dan komen ze hier voor een mooi patroon.”
De Handwerkshop is typisch een gevalletje ‘van je hobby je werk maken’. ,,Haken en breien vind ik heel erg leuk, ik ontdek steeds weer iets nieuws. Met deze winkel heb ik dan ook echt van mijn hobby mijn beroep gemaakt. Maar doordat het zo druk is in de winkel kom ik zelf bijna niet aan mijn hobby toe. Gelukkig kan ik hierdoor klanten wel goed helpen. Soms zijn patronen best ingewikkeld en dan vragen ze mij om raad. Of ze beginnen net met handwerken en zijn bang om het fout te doen, dan kijk ik even mee en geef tips.”
Met de populariteit van handwerken zit het wel goed. ,,Ik heb zelfs het idee dat het nog steeds aan het groeien is. Wat ik veel zie is dat twintigers en dertigers die het zelf niet op school geleerd hebben alsnog willen leren breien of haken. Ze zien dan bij een vriendin een mooie sjaal of een leuke knuffel, en dat iemand dat dan zelf gemaakt heeft maakt het extra leuk. Dan willen ze het zelf ook kunnen. Handwerken is echt aanstekelijk. Er zijn ook steeds meer mannen die breien. Laatst kwam hier een echtpaar in de winkel en de vrouw wilde sokken breien. Ze kocht van alles twee. Pas bij hun volgende bezoek vertelden ze dat ze samen breien. Zij had hem leren breien en met zijn technische inzicht hielp hij haar bij de moeilijkere patronen.”
Je kunt in de winkel niet allen shoppen, je kunt er ook workshoppen! ,,Mensen komen van heinde en verre voor de handwerkworkshops. Dat komt omdat degenen die de workshops geven heel bekend zijn in brei- en haakland. Pollevie bijvoorbeeld, die leert je dan hoe je een prachtige omslagdoek kunt haken. Bij elke workshop leer je weer een andere techniek zoals bloemetjes borduren of entrelac breien en de sfeer is altijd goed. Je kunt rustig in je eentje komen want je vindt hier gelijk aansluiting, we hebben tenslotte allemaal dezelfde hobby!”
Op een steenworp afstand van de synagoge in de Groninger Folkingestraat staat het geboortehuis van Echte Groninger Michel Velleman (1895-1943). Een kleine eeuw geleden kende het hele land hem vooral als ‘Professor Ben Ali Libi, humoristisch goochelaar’. Deze Hans Klok van zijn tijd werd, zoals zoveel joden, met zijn familie opgehaald uit zijn huis en vermoord in het concentratiekamp Sobibor. Er is nu een gedenkteken in de Groningse Ruiterstraat, waar de artiest ruim 120 jaar geleden ter wereld kwam.
‘Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord, staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord, dus keek ik er met verwondering naar: Ben Ali Libi. Goochelaar.’ Zo begint het indringende gedicht van Willem Wilmink over de beroemde goochelaar die opgroeide in een arm Gronings gezin. Zijn carrière als goochelaar begon pas na zijn verhuizing naar Amsterdam. Zijn ingenieuze goochelkunsten werden gaandeweg beroemd in het hele land en daarbuiten. Optredens voor het koningshuis leverde hem zelfs de titel hof-goochelaar op. Maar hij vergat zijn oude stadje nooit, hij kwam regelmatig terug voor optredens en familiebezoek.
Joost Prinsen leest het gedicht van zijn vriend Willem Wilmink voor. Het fragment komt uit de documentaire Ben Ali Libi, goochelaar van Dirk Jan Roeleven https://goo.gl/Fm7VtH
‘We combineren hier high end streetwear met lekker eten en drinken. Ik maak iedere dag weer nieuwe soorten taart. Past ook wel bij mijn Poolse achtergrond, de hele dag bezig zijn met eten,’ zegt Kamilla Kulka lachend.
Ze runt ‘The house of Sodom’ in het leukste straatje van Winschoten. ‘Die combinatie, kleding beneden en boven chillen met een lekker kopje koffie of een lunch is hier in Winschoten uniek. Je kunt hier lekker lunchen maar ik maak ook graag een mooie high tea!’
Op de kledingafdeling vind je niet alledaagse, maar wel hele mooie, streetwear. ‘We hebben bijzondere merken zoals OWWW, Colourful Rebel en Black Bananas. Best bijzonder voor een stadje als Winschoten!’
Er was eens … een piepjonge lerares handenarbeid en tekenen, die vanaf Groningen naar haar eerste volwassen baan in Oosterwolde reed. Les geven in creatieve vakken op een middelbare school, aan een klas vol pubers met rondrazende hormonen. Op de autoradio kwebbelde Jeroen van Inkel er weer vrolijk op los. Een verhaal over een wedstrijd waarbij je een leegstaand kerkgebouw kon kopen voor het symbolische bedrag van 1 gulden (€0,45), maar dan moest je wel een goed idee hebben voor een toeristische-recreatieve bestemming van het bijzondere pand.
Het begon wat te kriebelen. Samen met een oud studiegenote schreef de jonge lerares een plan voor een combinatie van theedrinken en creatieve activiteiten. Er ging een half jaar voorbij van allerlei selecties en beoordelingen, van in totaal 80 verschillende plannen. Variërend van een poezenmuseum tot een autosloperij en van een jeneverstokerij tot een paradijs voor de theeliefhebber – maar haar plan voor De Theefabriek kwam als winnaar uit de bus.
En zo ziet de Theefabriek met theemuseum, theeschenkerij en theewinkel er nu uit. Het theemuseum in Houwerzijl is een waar doolhof van tuinpaden, in- en uitgangen, halletjes, imposante ruimtes, doorgangen, zalen, terrassen en tuinkamers. Waar wordt thee verbouwd, hoe ziet een theeplant eruit en welke blaadjes plukken ze nou precies? Hoe krijgt thee een extra smaakje, zoals aardbeien- of kaneelthee? En hoe drinken ze thee in Japan, Australië en Zuid-Amerika? Op deze en nog veel meer theevragen krijg je antwoord in het theemuseum.
In de Theefabriek vind je naast het museum ook een theeschenkerij. Hier kun je kiezen uit ruim 300 theesoorten en theespecialiteiten, variërend van hete tot koude thee, van groene tot zwarte thee, en van thee met een tic tot thee met slagroom of verse vruchten.
Voor een ieder die zich nog wat meer in de thee wil verdiepen, hebben ze in Houwerzijl de Theeschool in het leven geroepen. Lezingen, proverijen, workshops en trainingen voor jong en oud, voor de beginnende en de gevorderde theedrinker, voor de gewone liefhebber en voor de professional in de horeca, detailhandel of zorg.
Voor meer informatie kijk je op Theefabriek Houwerzijl.
Zou het de oudste herberg van Nederland zijn? En dan ook nog in het mooiste dorp van Nederland (ANWB, 2020). Het zou zo maar kunnen. Het pand aan een pleintje middenin het dorp stamt waarschijnlijk uit 1570 en is altijd als herberg in gebruik geweest. ‘In het zaaltje boven zie je alle oude balken, en de vloer loopt daar zo scheef dat je het echt wel voelt,’ vertel uitbater Wiebe van Goinga. ‘Er staat zelfs nog een oud drankorgel, een rek met fusten waar vroeger de drank uit werd geschonken. En ook aan de buitenkant kun je het zien, alles staat een beetje scheef. Maar dat geeft het pand juist zijn charme’.
Foto: Gert Hardeman
Samen met zijn vrouw Gerlinda zwaait van Goinga sinds februari 2020 de scepter in het eetcafé. ‘We wonen hier in het dorp en kwamen hier regelmatig langs. Toen de kans zich voordeed hebben we die gegrepen. Mijn vrouw is de kok. We hebben geen honderden gerechten op de kaart staan maar een stuk of zes, zeven die we elke drie weken wisselen. We werken graag met streekproducten. Er zit hier een goede bakker in het dorp, de aardbeien en asperges komen van Meinardi, de mosterd uit Eenrum.’
Foto: Wilco van der Laan
‘Als de zon schijnt, schijnt ie ook altijd op ons terras,’ vertelt Wiebe. Het is dan ook een heel fijn plekje om te zitten. ‘En als ik zo naar dat fietsknooppuntenpaaltje hier voor de deur kijk komen hier heel wat routes langs!’ Ook het Pieterpad komt langs de herberg, die met recht al eeuwenlang een pleisterplaats is voor wandelaars en reizigers. Of je nu wilt wandelen, fietsen, shoppen of gewoon lekker op het terras wilt zitten: in Winsum vind je het.
Bij De Scharrelderij in Kiel-Windeweer verkopen ze vlees van eigen varkens en koeien. Rondom de boerderij van Pieter Heida, oftewel boer Piet, en Lotte Rensema lopen hun Berkshire varkens. ,,Een sterk, makkelijk en vriendelijk ras uit Engeland waar het allerbeste varkensvlees vanaf komt,” vertelt boer Piet. ,,Ze kunnen bij ons echt varken zijn. Ze zijn altijd buiten en lopen de hele dag te wroeten op zoek naar eten. Wij werden een beetje verdrietig van het vlees dat in de supermarkt wordt verkocht, en dan vooral van hoe die dieren moeten leven. We zijn deze boerderij met streekproductenwinkel begonnen omdat we geloven dat het ook anders kan.”
Wilco van der Laan uit Slochteren is groot fan van de Scharrelderij. ,,Boer Piet en boerin Lotte uit Kiel-Windeweer geven veel om hun dieren. Die liefde, respect, passie en toewijding proef je terug in hun eerlijke producten. Het voer voor de dieren komt bijvoorbeeld van allerlei restproducten van verschillende ondernemers uit de omtrek. Daarnaast lopen alle dieren doorgaans lekker buiten om te genieten van het goede leven. Weet wat je eet ❤”
In hun winkel De Scharrelderij wordt ook het vlees van hun echte ‘Grunneger bloarkoppen’ verkocht. Een oud en sterk ras, een soort oerkoe, dat zich heel goed zelf kan redden. Ze lopen buiten in een natuurgebied, eten alleen maar gras en krijgen zelfs hun kalfjes buiten. ,,Het mooie is, de kalfjes die buiten geboren worden zijn nooit ziek. In de winter gaan ze wel naar binnen.”
Bij De Scharrelderij vind je hele lekkere hamburgers of suddervlees maar ook dingen die de slager niet heeft: bavet, jodenhaas, T-bones. Daarnaast verkopen ze andere streekproducten zoals biologische kaas, aardappelen, honing of sap. Ook leuk: Kiel-Windeweer is een mooi dorp met een beschermd dorpsgezicht. Mooi voor een fiets- of kanotochtje.
‘Ain pronkjewail in golden raand’, zo mag borgterrein Ewsum met recht genoemd worden. Het begint al bij de prachtige oprijlaan met haar majestueuze leilindes, zoals dat hoort bij een echte borg. Alleen staat in het geval van Ewsum de originele borg er helaas niet meer. Ooit stonden er zo’n 200 borgen en steenhuizen in de provincie Groningen waar de adel en welgestelden verbleven. Hiervan zijn er nog 16 over.
Groninger Archieven
Wat nog wel herinnert aan vroeger tijden is de donjon, een geschutstoren in wat vroeger de slotgracht van Borg Ewsum was. Gebouwd in 1472 door Ridder Onno van Ewsum! De muren van deze toren zijn wel 2 meter dik en moesten weerstand bieden aan de steeds sterker wordende vuurwapens die werden gebruikt in de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers.
Foto: Wilco van der Laan
De tuinen van Ewsum vormen het hoogtepunt van je bezoek. Alles is ingericht volgens de principes van tuinieren anno 1800. Een historische groentetuin, een kruidentuin, een boomgaard, een op de zon gelegen fruitmuur van 300 jaar oud en een prachtige bloementuin. Met zo’n tuin kan een landgoed compleet zelfvoorzienend zijn. Er worden ook plantjes verkocht.
In het voormalige 17e eeuwse schathuis is Theeschenkerij Ewsum gevestigd. Hier werken deelnemers van Werkpro. Er worden heerlijke taarten gebakken en lekkere broodjes geserveerd.
Foto: Wilco van der Laan
Let ook even op de schuur die achter het koetshuis ligt. Deze is in 1932 gebouwd in Amsterdamse School stijl. De Amsterdamse School was erg populair in Groningen. De schuur is nog steeds in gebruik. Ook leuk: elke maand is er een streekmarkt naast de schuur.
Halverwege de wierdedorpen Den Andel en Warffum, middenin de leegte van het Hogeland, doemt ineens een fabriek op. Voor buitenstaanders misschien een onbeduidend gebouw, voor Groningers is deze vestiging van aardappelverwerkingsfabriek Rixona een belangrijk symbool. Het vertelt de geschiedenis van het vruchtbare kleigebied en de levendige agrarische industrie. Maar het vertegenwoordigt vooral het succesverhaal van die ene wereldberoemde knol die zo goed gedijt in het Groninger land: De Aardappel.
Wereldchips
De eerste aardappelen kwamen rond 1700 naar het hoge noorden, en bleken hier goed te gedijen. De rijke kleigrond is zeer geschikt, en de zilte bries zorgde ervoor dat planten minder vatbaar waren voor ziekten en luis. De aardappel is al eeuwenlang een belangrijk handel- en voedingsproduct in gebieden als de Veenkoloniën en het Hogeland. Nog altijd worden Groninger aardappels als de beste ter wereld beschouwd. Bij Rixona wordt de aardappel verwerkt tot aardappelpoeder. Decennialang werd ook het bijzondere raspatatje in Warffum geproduceerd. In de jaren vijftig was Rixona al een modern bedrijf. Toen werd daar voor het eerst in Nederland een nieuwe Amerikaanse droogtechniek toegepast. Zo ontstond er aardappelpoeder dat ingeblikt over de hele wereld werd verkocht. ‘Met veel succes dus’, aldus Rixona-plantmanager Jan ZIjlstra. ‘De Amerikaan Richard Anthony Simon Templeton had het patent op die techniek. Een van zijn voorwaarden was dat zijn initialen gebruikt zouden worden. En zo is hier in Warffum RAS-patat ontstaan, inderdaad, vernoemd naar Richard Anthony Simon.’ In 2005 verhuisde die productielijn naar de nieuwe vestiging in Venray.
Mousdrögerij
‘Oudere Groningers noemen de fabriek nog altijd ‘die olle mousdrögerij’, lacht Jan. Mous is een bekend Gronings woord voor boerenkool. ‘In het begin van de vorige eeuw was het namelijk nog een conservenfabriek waar groenten gedroogd werden’, vertelt hij. Maar vanaf de jaren vijftig richt Rixona zich alleen nog maar op de aardappels, het beroemde Groningse goud. ‘Maar er wordt hier nog altijd de grondstof voor beroemde producten gemaakt hoor’, vertelt de Rixona manager trots. ‘Eigenlijk alle vormen chips op de wereld, die niet in plakjes zijn gesneden, komen oorspronkelijk bij ons vandaan’
Jan Zijlstra: ‘Groninger aardappels beste ter wereld’ Foto: Leon Minnema
‘Rieks en Zoon’
Rixona klinkt internationaal, en inderdaad, het oer-Groningse bedrijf is een van de grootste wereldspelers op de aardappelmarkt. In China maar ook in Amerika en Europa worden heel veel monden gevoed met pieperproducten die hier vandaan komen. Rixona is echter geen Grieks woord of een afkorting, zo blijkt. ‘Het is gewoon een verbastering van ‘Rieks en Zoon’, vertelt Jan. Wereldspeler of niet, de scepter wordt in de fabriek dus nog altijd door een echte Groninger gezwaaid. Jan Zijlstra is een geboren en getogen Hogelander, Warffumer zelfs. Hij werkt al 43 jaar bij Rixona en woont inmiddels een paar dorpen verderop. De aardappelindustrie is hem met de paplepel ingegoten.
Familiebedrijf
‘Ik trad in de voetsporen van mijn vader’, vertelt Jan, ‘die werkte er al toen het bedrijf nog een boerderij met 100 hectare aardappelland was. Ik wilde daar ook wel aan het werk, zo waren er meer families uit de buurt die er werkten. Het was ook een echt familiebedrijf tot in de jaren tachtig’. Jan Zijlstra begon op zijn zestiende in de fabriek, onderaan de ladder. ‘Ik moest de machinerie onderhouden, toen was het allemaal nog mechanisch’, vertelt hij. ‘Tegenwoordig is het natuurlijk allemaal computergestuurd’.
Wijnan Pon (L) oprichter van Koepon. Rechts een deel van de prijzenkast voor de Groninger koeien van Koepon
‘Koeien zijn ongelooflijk sociaal en intelligent. Het is een uitdaging om koeien zo fantastisch te verzorgen dat ze voor jou een hoog rendement kunnen halen’, aldus veeboer Wijnand Pon uit Aduarderzijl. ‘Dat betekent bijvoorbeeld dat je aan het comfort van die koeien nooit genoeg aandacht kan geven’. Het vertroetelen en verzorgen van koeien is mogelijk een van de geheimen van het wereldwijde succes van Koepon zijn melkveehouderijen en KI-bedrijven (kunstmatige inseminatie) met stieren. Pon en zijn familie staan bekend om hun zeer succesvolle bedrijven. Maar in Groningen is men vooral trots dat Pon vanuit het wierdengebied Middag-Humsterland de veeteelt naar een hoger plan heeft gebracht de afgelopen vijftig jaar.
De medewerkers van Koepon in Feerwerd
Succesvolle ondernemer
Zijn familie bouwde halverwege de vorige eeuw een bloeiend imperium in luxe auto’s op, in het midden van het land. Maar Wijnand, de jongste van het gezin nam een opmerkelijke afslag. Als natuurliefhebber koos hij voor een carrière als agrariër in Groningen. Aan de Hunzebocht, een idyllisch stukje grond aan het Reitdiep in Aduarderzijl vond hij zijn plek, tot op de dag van vandaag. Zijn liefde voor koeien en zijn zakelijk inzicht blijken een gouden combinatie. Het maakte hem een van de succesvolste ondernemers van Nederland en op zijn vakgebied van de wereld. Wijnand Pon doet het inmiddels iets rustiger aan op zijn woonboerderij in Aduarderzijl. Maar komt nog regelmatig een kijkje nemen bij zijn koeien.
Luchtfoto van het oude wierdendorp Feerwerd Foto: Stichting Oude Groninger Kerken
Wierdendorp
Wijnand Pon had een halve eeuw geleden elke plek kunnen uitzoeken om zijn boerenbedrijf te beginnen. Hij zocht in heel Nederland maar streek uiteindelijk neer in het Westerkwartier van Groningen. Onder de rook van het schilderachtige Feerwerd, een typisch wierdendorp dat er al eeuwenlang hetzelfde uitziet. De mooie omgeving gaf de doorslag destijds
Luchtfoto van Koepon in Feerwerd
Adellijke stambomen
Bedrijfsboer Marcel Rijkers runt inmiddels zijn moderne melkveehouderijbedrijf in Feerwerd, op de vruchtbare kleigrond waar het ooit allemaal begon. Hoe je topresultaten met je vee bereikt? Door gebruik van de juiste genetica en dan vervolgens door goede verzorging, koecomfort, management en met voeding “de puntjes op de i te zetten”, vertelt Marcel terwijl hij een rondje langs de dames in kwestie maakt. De stal is ruim, veel groter dan een gemiddelde koeienstal in de provincie. In dit verblijf en een aantal andere stallen zijn vierhonderd volwassen koeien gehuisvest. Koeien met een ‘adellijke’ stamboom waar prijswinnaars en gewilde fokstieren uit voort komen. Marcel kent ze allemaal bij naam. ‘En meestal weet ik ook nog wie hun moeder en oma zijn’, lacht hij, ‘van sommigen weet ik het zelfs zes generaties terug. ’Hij wijst: ‘Dat is Classy en daar is Ebeltje, inderdaad, een typisch Groningse naam. Dat is Claudia en daar is staat Carmen’.
Marcel werd in 2013 bedrijfsleider voor Pon op het Nederlandse Koepon Veebedrijf
Ohio Dairy Farm
Hoewel Marcel nog jong is, is hij zeker geen groentje. Toen Pon hem aanstelde nam hij een bak met ervaring en ideeën mee. En niet alleen uit Groningen. ‘Als boerenzoon heb ik altijd geweten dat ik melkveehouder wilde worden’, verteld hij. ‘Maar na de Hogere Agrarische School in Dronten heb ik het een tijdje buiten Nederland gezocht, in Amerika’. Marcel kwam daar terecht op een dairy farm in Ohio en was als ‘herdsman’ verantwoordelijk voor een kudde van zevenhonderd melkkoeien. ‘Een mooie en leerzame tijd,’ vertelt hij. ‘Ik heb er niet alleen veel kennis aan overgehouden, maar ook een groot netwerk en ik spreek mede daardoor vloeiend Engels’. Toch bleef het Groninger land hem en vooral zijn vrouw trekken en verhuisden ze in 2006 weer terug.
Voorbeeldbedrijf
De kans om bedrijfsleider op Koepon te worden greep de ambitieuze melkveehouder met beide handen aan. ‘De lat ligt hier hoog, en daar hou ik van. Koepon is een modern bedrijf in meerdere opzichten en wordt zodoende vaak als voorbeeldbedrijf gezien en ontvangt bezoekers uit de gehele wereld, vertelt Marcel. ‘Ook al is Pon de eigenaar, ik voel me net zo trots. Jaarlijks komen hier minimaal duizend mensen langs om te kijken. Mensen uit Afrika, Azië en Amerika komen hier om ideeën op te doen’, legt hij uit. We gebruiken ook veel techniek, zoals sensoren: ‘Alta Cow Watch’, om de koeien in de gaten te houden. Als een koe minder vreet, krijgen Alex, onze herdsman, en ik een berichtje. Zo verzamelen we allerlei data om het welzijn van de koeien in de gaten te houden. Het ‘koecomfort’, zoals we dat hier noemen, is erg belangrijk’, benadrukt hij. ‘Het is niet voor niets dat onze koeien gemiddeld bijna twaalfduizend kilo melk geven per jaar, terwijl het gemiddelde ongeveer negenduizend kilo in Nederland is’. Hij wijst naar de herkauwende koeien. ‘Maar eigenlijk is dat het beste bewijs: een herkauwende koe is een tevreden en gezonde koe’.
‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Als dit gezegde al voor nuchtere Groningers zou gelden, dan zeker niet voor de gezusters Liewes uit Middelstum. In de jaren vijftig kregen Dini, Sjouk en Marie het voor elkaar om de Groninger werkpaarden van de boerderij te dresseren tot volleerde circuspaarden. En daar werden ze in de jaren vijftig wereldberoemd mee. Zoon Jacob Jan van Marum haalt in zijn boerderijrestaurant regelmatig herinneringen op.
Foto: Historische Vereniging Gemeente Bedum
Circuskunstjes
Krantenjournalisten uit binnen- en buitenland en zelfs een heuse Hilversumse cameraploeg, een curiositeit op zich, reisden in de jaren vijftig af naar de Middelstumer boerderij van Boer Liewes op het Hogeland. Ze wilden allemaal verslag doen van De Wonderpaarden van Middelstum en de meisjes die dit voor elkaar gekregen hadden. Dankzij de bijzondere dressuurkwaliteiten van de zussen Dini, Sjouk en Marie veranderden de werkpaarden na gedane ploegarbeid in circuspaarden. Maar ‘wonderpaarden’ vonden de boerendochters geen goede benaming voor hun geliefde trekpaarden. ‘Dat zijn ze niet’, vertelden de dames Liewes in 1958 aan de journalist van Het Parool. ‘Het zijn gewoon lieve dieren, die we met klontjes wat kunstjes hebben geleerd, voor ons plezier. Ze laten alles met zich doen en wat slaag is weten ze eenvoudig niet.’
Parool 1 augustus 1958 (klik voor vergroten)
Stiekem getraind
Een journalist van Het Parool kwam in 1958 helemaal uit Amsterdam om de Middelstumer Wonderpaarden met eigen ogen te aanschouwen. Hij was erg onder de indruk van de kunsten en schreef een enthousiast artikel. ‘Marianne, Histara en Wylanda behoren tot het soort paard, dat de grotestadsmens een ‘knol’ noemt: het zijn doodgewone werkpaarden, die dagelijks voor de ploeg of voor de maaimachine worden gespannen. Pas als ze tot volle tevredenheid van boer Liewes hebben gewerkt, worden ze circuspaard. Hun opleiding daartoe is aan hun eigenaar ongemerkt voorbijgegaan. Zo lang Dini, Sjouk en Marie hun leerden een poot te geven, vond boer Liewes het nog wel goed. Maar zijn dochters hebben het destijds, een jaar of tien geleden, niet bij die poot willen laten. De paarden moesten veel meer leren: aan tafel eten, trappen lopen, slapen in een bed, zitten in een stoel, springen, zitten, buigen en zelfs tellen. Bij de dressuur werd gebruik gemaakt van de meest natuurlijke hulpmiddelen: de tafel in de huiskamer van de boerderij, dé trap naar de kelder. En alles moest stiekem, als boer Liewes niet thuis was. Toen iemand van het Oranje-comité tot zijn grote verbazing eens een paard aan boer Liewes’ tafel zag zitten, kwam het uit. Maar toen waren Marianne, Histara en Wylanda volleerd.’ De zussen en de paarden waren jarenlang graag geziene gasten op evenementen in het hele land. Als het werk het toeliet dan gaven ze graag een show weg op een braderie of andere feestelijk gelegenheid.
De familie Liewes Foto: Historische Vereniging Gemeente Bedum
Trots van Groningen
Zoon Jacob Jan van Marum is zestig jaar na dato nog altijd heel trots op zijn moeder Sjouk die inmiddels ver in de tachtig is. Een paar wierdedorpen verderop heeft hij eetcafe De Boerderij. Daar heeft hij een kleine ode gecreëerd aan zijn getalenteerde moeder en tantes. Er hangen foto’s van de zussen die hun excentrieke hobby uitoefenen. ‘Oudere mensen in de omgeving weten het nog wel’, vertelt hij. ‘Als die hier komen eten en de foto’s zien beginnen ze er vaak wel over. Dat vind ik hartstikke leuk, ik ben trots op mijn moeder en haar zussen. Dat was niet zomaar iets in die tijd, iedereen had het erover. Ze waren echt de trots van het Polygoonjournaal. En van Groningen natuurlijk’.
Lekker gewoon
De Parooljournalist stelde overigens tevreden vast dat de gezusters Liewes ondanks hun bijzondere circustalent wel lekker gewoon zijn gebleven. ‘Toen de voorstelling afgelopen was, sjouwden Dini, Marie en Sjouk dieren en attributen in een geweldige veewagen-vrachtauto voor de terugreis naar Groningen. ‘Ze zien d’r allemaal lieftallig uit, maar op de boerderij is d’r geen kerel die tegen ze op kan werk’n hoor’, verklaarde ons een insider. Maar dat was ons tijdens het programma allang duidelijk geworden.’
De Groningse Bloemenboerderij bij Saaxumhuizen is voor jong en oud een groot avontuur. In de Pluktuin kun je zelf je eigen boeket samenstellen. Eigenaar Johan Schoonderwoerd vertelt: ,,Bij ons kun je een bos bloemen plukken tegen een klein bedrag. We hebben hier zeventig soorten bloemen staan, ieder seizoen weer andere. Vrouwenmantel, leeuwenbek, centauria, lupines staan er heel veel en later in het jaar zonnebloemen. Je kunt hier van mei tot september bloemen plukken.”
Kinderen kunnen bij de boerderij trampolinespringen, skelter rijden, boeren bowlen en klompjesgolf doen. En natuurlijk het maïsdoolhof in! Bij de speurtocht met eigen overlevingspakket kun je heerlijk (ver)dwalen in het mais. Door het vinden van het goede pad en vragen goed te beantwoorden maak je kans op een heus Maisdoolhofdiploma. Ook is er voor de allerkleinsten een Kabouterdoolhof. En wat dacht je van een duik in het maïsbad? Gewoon een kopje koffie drinken op het terras kan ook. ,,Ik zou zeggen , kom kijken en genieten van het prachtige uitzicht.”
De Bloemenboerderij ligt vlak naast Den Andel. Hier staat een mooie kerk met een losse toren. In de omgeving is genoeg te zien en te doen zoals de Zeehondencrèche of Domies Toen in Pieterburen of het Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum.
Middeleeuwse handelsstad Appingedam (sinds 1327) staat bekend om haar hangende keukens, de oude pakhuizen en mooie bruggetjes. Aan het water, met uitzicht op de Nicolaïkerk, vind je Paviljoen Overdiep. Je bezoek aan Appingedam is niet compleet als je hier geen kop koffie hebt gedronken.
“Als je Paviljoen Overdiep binnenstapt komen de verhalen onmiddellijk op je af.” Eigenaar Jenz Verbogt verbindt graag de haven, de omgeving, en het verleden met het heden. Ook al is het pand nog heel nieuw, alles ademt het rijke industriële verleden van Appingedam, de grote historische foto’s aan de wand bijvoorbeeld. Schrijver en columnist Thomas Verbogt blijkt een achteroom van Verbogt te zijn: “Je kunt wel zeggen dat verhalen vertellen in ons bloed zit.”
Foto: Groningste van Groningen
Dat zie je ook terug op je bord: industrieel gemengd met bourgondisch. “Zoals tijdens de Coopluydenmarkt – dan hebben we een speciale menukaart, met onder andere stoofvlees met kloosterbier en breekbrood. Daarmee roepen we de sfeer van de 17e eeuw op, toen Appingedam een grote haven en handelsstad in Nederland was.” Maar ook op ‘gewone’dagen is het heerlijk eten, met ruimte porties voor een goede prijs.
Streekproducten
Bij Paviljoen Overdiep vinden ze het belangrijk om eerlijke, kwalitatieve en verse gerechten te serveren. Vandaar dat ze samenwerken met lokale ondernemers en dat streekproducten de boventoon voeren. Denk hierbij onder andere aan Banketterie Jan Bos, Bakker Olinga, Bakkerij Prins, Poelier het Scharrelhofke, Jos Beeres wijnkoperij en Roeg Natuurvlees. “Die laatste is een directe link naar het prachtige en veelal nog onbekende natuurgebied ’t Roegwold, dat direct in onze achtertuin ligt (van Schildmeer tot Kolham)”, aldus Jenz Verbogt. “In dit gebied, dat maar liefst 1700 hectare groot is, grazen onder andere de Hereford runderen die, naast dat ze een goed leven hebben, ook een minimum aan medicatie en dergelijke hebben gehad.” Ook de koffie is aan een kritisch onderzoek onderworpen: “We zijn afgereisd naar de koffiebranderij om onze eigen Damster Boontjes te laten produceren.”
Wat heel erg leuk is om te doen is een rondvaart met het Damsterveer. Je komt natuurlijk langs de hangende keukens, maar ook de rest van het historische stadje is mooi om te zien vanaf het water. In de zomer wordt de rondvaartboot regelmatig omgetoverd tot Artiveer, dan wordt aangelegd bij allerlei musea en galeries. Sowieso is Appingedam de moeite waard, er worden het hele jaar door leuke evenementen georganiseerd.
“Hoooo maar.” De koetsier brengt het paard tot stilstand in de doorrit. Terwijl zijn passagiers uitstappen, spant hij de knol uit. Morgenochtend vervolgen zij hun reis. Nu eerst een warme maaltijd.
Vandaag de dag staan er geen paarden en koetsen meer in de doorrit van de herberg. Toch is Herberg In de Valk in het mooie Middelstum nog steeds een fijne pleisterplaats. De oude herberg uit 1630 is opgeknapt met behoud van originele elementen, zoals de oorspronkelijke tegelvloer en plafonds. De herberg staat in een karaktervol hoekje van het dorp, vlakbij de pastorie en kleine arbeidershuisjes.
Het was in 2013 toen alles samenkwam voor eigenaar Mark Evenhuis: hij had de hotelschool afgerond en was op zoek naar een locatie. Juist in die tijd kwam In de Valk beschikbaar en hij kon terugkeren naar het Hogeland, zijn geboortegrond. “Mensen die hier op het terras zitten, vertellen me soms, dat ze zich in Frankrijk wanen,” zegt Marks vriendin Evelien. En dat is niet gek, want een dakplataan vormt een natuurlijke parasol en het mooie Boterdiep stroomt praktisch voor de deur voorbij.
Foto: Het Groningste van Groningen
De laatste echte kroegbaas van de herberg, de heer Grommers, is nog steeds een begrip in het dorp. Hij organiseerde biljart-, dam- en schaakavonden in de herberg. In de bovenzaal heeft menig Middelstummer gedanst. Leden van de visclub herinneren de heer Grommers van de bal gehakt en de stevige borrel die zij hier op de ochtenden kwamen halen.
Bij In de Valk kun je terecht voor dagverse streekproducten en drank en spijs proeverijen. Per seizoen wisselt de kaart, en soms leveren plaatselijke jagers een haas of een eend. Wie na het diner in de laatste zonnestralen op het terras nog wat langer wil blijven, kan kiezen uit diverse B&B’s in Middelstum. Heel mooi en echt een aanrader om een kijkje te nemen: borgterrein Ewsum!
Leen Kaldenberg (l) en Gerard Gerrits in de nieuwe keuken van hun getransformeerde aardbevingshuis
Gerard en Leen behoren tot de eerste Groningers wiens aardbevingshuis tijdens het versterken ook een heel nieuw leven kreeg. Hun historische wierdewoning, hartje Leermens, op het Groninger Hogeland bleef aan de buitenkant bijna hetzelfde. Maar binnen heeft het vrijstaande huis een complete metamorfose ondergaan. ‘Onze architect vroeg als eerste waar we graag oud willen worden’, vertelt kunstschilder Leen, ‘en vervolgens wat we het liefste thuis doen. Pas toen kwam het besef dat we hier, ondanks alles, toch een toekomst voor ons zagen.’ Met de hulp van hun eigen architect werd het zwaar beschadigde huis, tegelijk met de versterking, omgetoverd in een nieuwe thuisbasis.
De middeleeuwse Donatuskerk staat bijna in de achtertuin
Geschiedenis
Het markante jarendertighuis van Leen Kaldenberg en Gerard Gerritsen steekt enigszins jeugdig af bij de middeleeuwse Donatuskerk, die achter hun huis een schaduw op hun tuin werpt. Beide monumenten ademen geschiedenis en zijn onderdeel van het beschermde dorpsgezicht van het wierdedorpje Leermens. Maar hoe authentiek het vooroorlogse huis er ook uitziet, eenmaal binnen stap je onmiskenbaar de 21e eeuw in. Strakke witte wanden, geborstelde betonnen vloeren en veel onbehandeld, ruw hout. Hierachter zijn allemaal stalen balken verstopt’, vertelt Gerard terwijl hij op een smetteloze muur klopt. ‘Ons huis is een stalen constructie geworden dat stevig verankerd staat op heel veel ijzeren palen. We grappen wel eens dat we op de Tafelberg wonen’.
Het nieuwe schildersatelier van kunstenaar Leen ligt op het noorden
Breed uitzicht
Waar vroeger verschillende kamers waren, is nu een grote open ruimte met een breed uitzicht over het weidse Groninger land. Hond Bob kan ongehinderd door het drentelen om altijd weer terug te keren naar zijn de leren leunstoel in de hoek. Zijn lievelingsplekje. Vanuit de woonkamer is er ook zicht op de hoger gelegen vide, tegen het puntdak aan. Een belangrijke plek voor Leen. ‘Dat is mijn domein’, wijst hij omhoog, ‘een van de bonussen van de grote verbouwing.’ Hij is verguld met het schildersatelier en de glazen dakkapel dat voor een deel buiten de constructie uitsteekt. Leen: ‘Het ligt precies op het noorden, het noorderlicht is het beste schilderlicht’.
Het huis van Gerard en Leen staat bovenop de wierde van Leermens
Opnieuw uitvinden
De twee Groningers besloten om na jarenlange aardbevingsstress het lot in eigen handen te nemen. Hun kwetsbare huis, dat steeds verder verzakte, kwam na een periode van onzekerheid in aanmerking voor versterking. Gerard en Leen riepen de hulp in van Mint Architecten, een Gronings architectenbureau. Samen grepen ze de intensieve herstel- en versterkingsoperatie aan om hun woning helemaal opnieuw uit te vinden. Met het voorstel van de architect om de woning levensloopbestendig te maken vielen de puzzelstukjes op zijn plaats. ‘We werden eindelijk weer blij als we het over ons huis hadden’, vertelt Gerard, ‘en dat was al heel lang niet gebeurd’.
Architect Dianne Maas – Flim van Mint Architecten hielp de bewoners bij hun woonwensen
Thuisgevoel
‘Het herstellen van een beschadigd huis wordt altijd door aannemers en constructeurs uitgevoerd’, legt directeur-architect Dianne Maas – Flim van Mint Architecten uit. ‘Er wordt daarom vooral op een hele technische manier gekeken. Dat is ook logisch, de woning moet natuurlijk weer veilig worden gemaakt. Maar een huis is meer dan een constructie en stenen’, vindt ze. ‘Het gaat ook over een thuisgevoel, waar je je prettig voelt, waar je je passie uitoefent en waar je jezelf kan zijn. Dat is net zo belangrijk. Alle bewoners hebben daar echt op, zeker de mensen die aardbevingsschade hebben opgelopen’, bepleit ze. ‘Daarom hoop ik echt dat gedupeerde huiseigenaren voor zichzelf kiezen en een architect erbij betrekken. Zodat hun huis niet alleen versterkt en hersteld wordt, maar dat er tegelijk ook mooie woonwensen in vervulling kunnen gaan. Dit is namelijk hèt moment ervoor’.
Als oud-chef kookt Leen nog graag voor grote groepen vrienden
Tafel voor tien
‘Ons huis heeft meer functionele ruimtes gekregen en toch lijkt het veel groter’, legt Leen uit terwijl hij richting de enorme houten tafel loopt, het centrum van de woonkamer. ‘Dit was voor mij heel belangrijk; een tafel voor minimaal tien personen in het midden van het huis. Ik hou ervan om te koken voor grote groepen. Een overblijfsel van mijn andere carrière als chef-kok’, legt hij uit. ‘Dat was dus een harde eis, er moet ruimte blijven voor tien eters’. Dat lukte en het eettafel staat nu ook dichterbij de nieuwe open keuken, vertelt hij, ‘die zat vroeger aan de achterkant van het huis. Dat was voor mij, de kok, eigenlijk helemaal niet zo gezellig. Ik heb nu contact met mijn gasten’. Gerard vertelt waarom de professionele keuken daar is weggehaald. ‘Onze slaapkamer is er gebouwd. Op de begane grond, dus ook geschikt voor als we over een héle lange tijd oud zijn’, lacht de gepensioneerde zorgmanager.
Een deel van het nieuwe staal van de versterking is expres zichtbaar
Noorderlicht
Het huis aan de Wierdeweg in Leermens is weer honderd procent veilig. Het is vastgezet met dertien gigantische stalen palen die, dwars door de wierde, twintig meter de aarde ingaan. Een nieuwe metalen constructie loopt door het hele huis en verankeren de muren stevig. De woning is een grote open ruimte geworden waarin alle activiteiten in het huis samenkomen. Gerard: ‘We hebben iets negatiefs omgebogen naar iets positiefs en dat voelt heel goed. Daarom blijft een deel van al dat nieuwe staal expres zichtbaar, ook van buitenaf. Dat wilden we graag, waarom zouden we de gebeurtenissen verhullen? De aardbevingen en de heropbouw horen nu bij de geschiedenis van ons huis’.
Loppersum is een charmant dorpje gelegen in het groene, weidse Groninger Hogeland. Het statige pand van Hotel Spoorzicht & SPA is niet te missen als je Loppersum binnenloopt. Hier verblijf, dineer en ontspan je in een sfeer van weleer. Het authentieke hotelpand uit 1887 was vroeger ‘Logement & Koffiehuys Spoorzicht’ en het pand waar de Spa in is gevestigd was vroeger het Raadhuis van Loppersum. Hoewel die oude tijden zijn vergaan, is de glorie blijven bestaan.
De eerste eigenaar van ‘Logement & Koffiehuys Spoorzicht’ was architect Oeds de Leeuw Wieland. Hij ontwierp niet alleen zijn eigen hotel, maar ook veel andere stijlvolle panden in Loppersum en omgeving. Achter de gevels van dit karakteristieke hotel hebben zich dan ook een hoop verhalen afgespeeld. Er is zelfs geschiedenis geschreven! Zo gaf mevrouw Drucker, vriendin van emancipatievoorvechtster Aletta Jacobs, hier een lezing over vrouwenarbeid. Enkele decennia later traden legendarische Nederlandse rockbands zoals Golden Earring en Cuby and the Blizzards hier op.
De goede naam van Spoorzicht was wijd en zijd bekend, en de huidige eigenaar Cees de Vries heeft deze reputatie een nieuw en fris élan gegeven. “De combinatie hotel, spa en een prachtige omgeving staat garant voor ontspanning. Huur een fiets en het wordt een tijdreis: een beproefd recept om de hectiek te ontvluchten”, aldus De Vries.
Dankzij het monumentale karakter waan je je voor even terug in de tijd, en tegelijkertijd geniet je hier van moderne faciliteiten. Het hotel heeft mooie luxe, kamers, je kunt heerlijk dineren in het restaurant en in de SPA kun je genieten van alle mogelijke wellnessfaciliteiten. Diverse sauna’s, een Turks stoombad, infraroodsauna, massage, hamam, rhassoul, gezichtsbehandeling, floaten – Loppersum heeft het allemaal! Aletta Jacobs knijpt vast wel een oogje toe tijdens het dagje ontspanning.
Johan Dijkstra, oprichter van kunstkring De Ploeg schilderde graag buiten Foto: Groninger Archieven
De Groninger kunstenaars van ‘De Ploeg’ maakten veel sfeerbeelden in de stad, maar vooral de schoonheid van het Groninger Hogeland was favoriet bij deze revolutionaire artiesten. Dit oerlandschap vol schilderachtige dorpjes, middeleeuwse kerken, het Reitdiepdal en wierden was voor de artistieke stadjers heel dichtbij. Op een kwartiertje fietsen lagen al deze ‘Pronkjewails’ (‘juwelen’) klaar om vereeuwigd te worden. Al fietsend langs het Reitdiep was er altijd wel een fotogeniek plekje om de ezel op te zetten en de penseel ter hand te nemen. Hierdoor zijn in deze omgeving begin vorige eeuw tientallen kleurrijke schilderingen gemaakt. Niet toevallig dus, allemaal op fietsafstand van de stad.
Het kerkje van Oostum Foto: Stichting Oude Groninger Kerken
Vincent van Gogh
Het middeleeuwse kerkje van Oostum dat in de 13e eeuw gebouwd is, was een dankbaar onderwerp voor de doeken. Een van de mooiste schilderijen is van Johan Dijkstra (1896-1978), een van de oprichters van De Ploeg. En ja, het klopt. Hij was een groot fan van de maar iets oudere, maar toen al overleden, meester Vincent van Gogh. Dijkstra’s schilderijen uit de vroege jaren twintig laten zijn bewondering voor Van Gogh duidelijk zien, door de stralende kleuren en de verftoets die uit korte penseelstrookjes bestaat. In deze stijl schildert hij onder meer stadsgezichten, landschappen en voorstellingen van het landleven. Lees meer over Johan Dijkstra in ‘Schilderen is zichtbaar dromen’
Johan Dijkstra, Kerkje te Oostum, 1922, Olieverf/doek, Collectie Groninger Museum (In bruikleen van “Stichting De Ploeg”)
Gedicht over schilderij
De Groninger dichter Jan Bier raakte weer geïnspireerd door het werk van Johan Dijkstra en schreef over dit schilderij de volgende regels in het Groningse gedicht ‘Bakstain'(Baksteen)
‘Hou glènner of de zunne gluit, hou hellerder dat bakstain bluit!’
Vertaling: Het is de felle zon die het uit baksteen opgetrokken kerkje in bloei zet
‘Instawaardig’
Er bestaan tientallen schilderingen van het kerkje van Oostum. Wij zouden vandaag de dag zeggen dat het kerkje op de wierde ‘Instawaardig’ is. Dat was het toen ook al, al noemden ze het waarschijnlijk gewoon ‘inspirerend’. Op het onderstaande werk van Jannes de Vries is goed te zien dat het kerkje bovenop een wierde staat.
Jannes de Vries 1939, zicht op kerkje van Oostum Beeld: Stichting Oude Groninger Kerken Voorheen collectie Kunsthandel Hofsteenge
De Groningse School
‘Omdat er in Groningen niet zoveel te doen was op kunstgebied dacht ik aan ontginnen, het omwoelen van de aarde en dus ook aan ploegen. Vandaar de naam De Ploeg’ , verklaarde schilder Jan Altink (1885 –1971) in 1918 de naam van de Kunstkring. Hij is een van de oprichters van de kunststroming, ook wel ‘De Groningse School’ genoemd. Jan Altink was graag buiten te vinden, hij schilderde het liefste landschappen buiten de stad. Een van zijn bekendere werken is de typerende Groningse boerderij, net buiten Adorp.
De Rode Boerderij (1924) Jan Altink Beeld: Groninger Museum
Gronings rood
Hiermee introduceerde hij ook ‘Gronings Rood’, de unieke rode kleur waarmee hij de bakstenen van de Groninger boerderijen inkleurde. Deze boerderijen hadden een unieke rode kleur, want de stenen werden gebakken van typisch Groningse klei. Door het hoge ijzergehalte kleurden deze bakstenen veel roder dan in de rest van Nederland. Deze boerderij die Jan Altink in 1924 schilderde, is vermoedelijk die aan de Wierumerschouwsterweg 15 en is nog steeds te zien vanaf de Hekkumerweg in Adorp. De ronde schuren zijn in de loop van de jaren waarschijnlijk vervangen door goedkopere vierkante deuren. Het schilderij is te bezichtigen in het Groninger Museum.
Zelfportret Jan Altink beeld: RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis
Paardrijden, er is geen kind dat daar niet blij van wordt. Grote paarden zijn meestal geen optie voor de kleinsten onder ons. In het Stadspark in Groningen kunnen kids zich wél even een echte ruiter voelen tijdens een wandeling met een paardje op maat. Naast de kinderboerderij verschijnt er ’s weekends en in de schoolvakanties een mini-manege met een kudde kleine Shetlandpony’s. De sterke diertjes vinden het heerlijk om een wandelingetje te doen met een kind op de rug.
Rustig tempo
Willem-Alexander, Becky, Hans Kazan, June, Emma, Heidie, Domaniek, Gerrit, Baloe, Harko, Teigertje zijn enkele namen van de stadsparkpony’s. Ze weten feilloos de weg over de kronkelige weggetjes, velden en heuveltjes in het Groninger Stadspark. Draven of galopperen doen ze trouwens niet. Ze stappen op een rustig tempo terwijl pappa, mamma, opa of oma het edele diertje stevig aan de teugels voert.
Klein prijsje
En terwijl paardensport normaal een flinke duit kost, is zo’n pony-ommetje door het mooiste park van Nederland ook voor de kleine portemonnee geschikt. €1,50 voor een klein rondje, €2,50 voor een middelgroot ommetje en €4,50 voor een grotere wandeling waarbij je ook even langs het hertenkamp komt.
Schotse eilanden
De Shetlander is het kleinste Engelse ras onder de pony’s en komt oorspronkelijk van de Shetland en Orkney Islands. Deze eilanden liggen ongeveer 185 kilometer ten noordoosten van Schotland en hebben een guur, kil en stormachtig klimaat. De eilanden kennen geen boomgroei en bestaan voor het grootste deel uit rotsachtige aardlagen met een schrale en zure grond met weinig begroeiing, op enkele taaie grassoorten en schriele heideplanten na. Deze grassen, heideplanten en mineraalrijk zeewier waren het oorspronkelijke voedsel van de Shetlander. Dit is bepalend geweest voor de lage schofthoogte en het karakter van het dier.
Shetlanders in hun natuurlijke omgeving
Lucht verwarmen
Vermoedelijk zijn de Shetlanders ongeveer tienduizend jaar geleden, nog voordat het ijs zich had teruggetrokken, vanuit Scandinavië naar de Shetland Eilanden gekomen. Zij leken waarschijnlijk veel op de toendrapony’s. Nog altijd heeft de Shetlander extra grote neusholten, zodat hij de ingeademde lucht kan verwarmen voordat deze in de longen terechtkomt.
Winterstop
En hoewel de Shetlanders dus goed tegen de kou kunnen, nemen die in het Stadspark na de herfstvakantie altijd een paar maanden vrij. Vanaf maart staan ze weer te trappelen voor de kids. Elke zaterdag en zondag tussen 11.00 en 17.00 uur, in de schoolvakanties door de week van 13.00 tot 17.00 uur. Kinderfeestjes vinden ze ook leuk en een huifkar trekken ze ook met veel plezier. Meer info op: ponyverhuur.nl
Groningen heeft slechts één echte troubadour gekend en dat is Ede Staal (1941-1986). Deze singer-songwriter schreef vele poëtische muzieknummers in het Gronings en componeerde daar ook muziek bij. Zijn bijzondere oevre wordt wel eens vergeleken met de Franse Jacques Brel en Charles Aznavour. Net als bij deze chansonniers wist Ede Staal zijn diepste gevoel te verwoorden en hiermee de nuchtere Groningers te raken.
Het Hoogeland
Een van zijn mooiste nummers gaat over het Groninger Hoogeland, waar Leens middenin ligt:
*’t Binnen de meulens en de moaren
’t Binnen de kerken en de beurg’n
’t Is ’t laand woar ik as kind
Nog niks begreep van pien of zurgen
*Het zijn de molens en de maren (kanaaltjes)
Het zijn de kerken en de borgen
Het is het land waar ik als kind
Nog niets begreep van pijn of zorgen
Wierdebewoner
Ede was een echte wierdebewoner. Hij woonde op vele plekken in de provincie, maar hij groeide op in een woning aan de straat ‘De Wierde’ in Leens, vlak achter Borg Verhildersum. De tuinen van Borg Verhildersum waren zijn speelgebied en die omgeving komt vaak terug in zijn teksten. In Leens leerde hij op zijn 4e jaar de mondharmonica bespelen en later de bugel, accordeon, orgel en piano. Hier ontdekte hij zijn liefde en talent voor muziek.
Het huis waar Ede Staal opgroeide aan De Wierde in Leens
Nostalgie
Zijn eerste singel kwam in de jaren zeventig uit, het was een bluesnummer in het Engels. Na zijn studie Engels werd hij leraar Engels, dat lag dus voor de hand. Maar hij maakte ook Groningstalige jingles voor programma’s bij Radio Noord. En die sloegen zo aan dat hij eind jaren zeventig begint met Groningse liedjes met een vleugje nostalgie, allemaal geïnspireerd op het Groninger land en het dorpsleven.
Traantje wegpinken
Hoewel Groningers over het algemeen het hart niet op de tong hebben, zullen er weinig zijn die geen traantje wegpinken bij teksten als ‘Het het nog nooit, nog nooit zo donker west, of t wer altied wel weer licht’ (Het is nog nooit, nog nooit zo donker geweest of het wordt altijd wel weer licht), of ‘Zalstoe aaltied bie mie blieven, bie mie blieven, Lutje wicht. Lekker waarm in mien aarms, in dien aarms, Ogen dicht.’ ( Zul je altijd bij me blijven, bij me blijven, lieve meid. Lekker warm in mijn armen, in jouw armen. Ogen dicht.)
Luister hier naar een van zijn nummers.
Jong overleden
Helaas is Ede Staal niet oud geworden, slechts 44 jaar. Hij kreeg longkanker en overleed in 1986. Maar ook na zijn dood zijn er honderdduizenden albums van Ede Staal verkocht, ook buiten Groningen. Ede kreeg postuum prijzen, zoals de K. ter Laanprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Groningse taal.
Na zijn dood blijft zijn muziek springlevend; zijn populariteit groeit alleen maar door. Er werd een documentaire over zijn leven gemaakt: ‘Credo: Zien Bestoan’, De Wereld draait Door besteedde een uitzending aan Ede Staal en de bekende Groninger acteur Marcel Hensema maakte drie theatervoorstellingen die gebaseerd zijn op Ede Staal en Groninger verhalen, tegenwoordig ook in boekvorm. Regisseur Karim Traïda baseert het scenario van zijn film ‘De Poolse bruid’ op het lied ’t Hogelaand’ van Ede, dat ook in de film terug te horen is.
Ede Staalpad bij Borg Verhildersum, Leens
Ode aan Ede
Bij Borg Verhildersum is er een Ede Staal-pad waar je tijdens een prachtige wandeling rondom Leens teksten van Ede tegenkomt. En meer dan dertig jaar na zijn dood worden er nog altijd tentoonstellingen aan hem gewijd, er is een korenfestival, een fietsroute, een kunstwerk, documentaires en zelfs een postzegel. Er worden schilderijen gemaakt, er is een fuchsia naar hem vernoemd en het NNO treedt op met zijn muziek. Zijn liedjes worden vertaald in het Fries, Limburgs, Engels en zelfs in het Japans. Er komt een stripboek uit, een biografie, een boek met alle teksten en een boek met schilderijen. Dat Ede Staal tot op de dag van vandaag geliefd is blijkt ook uit het feit dat het nummer ‘Het het nog nooit zo donker west’ ieder jaar weer op nummer 1 staat in de Groninger hitlijst ‘Alle 50 Goud’.
De populariteit van Ede is waarschijnlijk te danken aan zijn vermogen gevoelens, het Groningen van vroeger en gebeurtenissen, zo te omschrijven dat iedere Groninger zich erin herkent. Nog altijd raakt hij hiermee noorderlingen diep in hun ziel. Vaak staat er bij de uitvaart van echte Groningers minimaal één nummer van Ede op de muzieklijst.
Art decostijl
Een golvende buitengevel, sierlijke ornamenten en kleurige mozaïektegels. Zwemmen in het Helperzwembad is niet alleen een verfrissende, maar ook een historische ervaring. Het prachtige historische gebouw in art decostijl is een parel in de wijk Helpman. Eigenlijk in de hele stad Groningen. En het leuke is, je kunt er nog gewoon volop zwemmen.
Eeuw oud
Dus voordat je in het diepe plonst geef je de aardewerken pelikaan een high five en bewonder je al rugcrawlend de glas-in-loodramen boven de balkons die rond het bad lopen. Het Helperzwembad is al bijna een eeuw het middelpunt van zwemsport en waterpret in het zuiden van de stad.
Geen badkamer
Het zwembad werd in 1926 gebouwd omdat er in die tijd meer behoefte was aan sport, ontspanning én hygiëne. Badkamers bestonden indertijd namelijk nog niet. Het was daarom ook mogelijk om in het Helperzwembad een ‘privéstortbad’ te huren.
Centrale verwarming
Maar het zwembad had in die jaren nóg een bijzondere functie. Het verwarmde bad was aangesloten op een groot deel van de wijk. Het warme water werd via een buizenstelsel naar zo’n 120 omliggende huizen getransporteerd, waarna het via radiatoren de huizen verwarmde. Dus terwijl de rest van de stad het met kolen moesten doen, zaten deze stadjers er met hun centrale verwarming al warmpjes bij. Overigens herinneren oudere bewoners zich nog altijd dat omliggende straten hier tijdens de winter daarom sneeuwvrij bleven.
Een advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden in 1928
De Groninger Professor van Giffen zorgde in Ezinge voor een wereldwijde doorbraak in archeologisch onderzoek
Een heuvel vol historische geheimen. Zo zou je het deels afgegraven wierdedorp Ezinge kunnen noemen. Er zijn op dit kleine stukje Groningen ongelooflijk veel archeologische vondsten gedaan. Voorwerpen en skeletten uit de vroege en late middeleeuwen, en zelfs uit de Romeinse IJzertijd.
Romeinse beeldjes die in de wierde van Ezinge gevonden zijn Foto: Geert Job Sevink /Collectie van Groningen
Niet zo gek dat Ezinge onder archeologen vergeleken wordt met Pompeï, de Romeinse stad waar na een vulkaanuitbarsting en een wolk van dodelijke as het leven in één klap voor altijd stilstond. Maar wel goed bewaard bleef, en daardoor een goed beeld geeft van het dagelijks leven tweeduizend jaar geleden. De Groninger wierden zijn vergelijkbare tijdscapsules, een snoepwinkel voor archeologen van over de hele wereld.
Archeoloog Van Giffen
De Grote Markt in de stad Groningen, de hunebedden in Drenthe en de Groninger wierden en Friese terpen. Geen historische plek was begin vorige eeuw veilig voor de spade van de Groninger professor Albert van Giffen. De baanbrekende archeoloog (1884-1973) Albert Egges van Giffen groef en groef, net zo lang totdat hij wat vond. En dat was heel wat.
Ezinge, met de beroemde waterpas van archeoloog Van Giffen. Foto: Anton Tiktak, Collectie Groningen
Enorme boerderijen
Door zijn destijds revolutionaire manier van afgraven wist hij hele dorpen bloot te leggen uit de Middeleeuwen. Van Giffen ontwikkelde de zogenoemde ‘kwadrantenmethode’ oftewel, graven in taartpunten. Door zowel verticaal als horizontaal af te graven kreeg hij als eerste archeoloog een haarscherp beeld van het leven op de wierden door de eeuwen heen. Zijn onderzoek leverde spectaculaire informatie op over de bewoning van de eerste Ezingers in de Romeinse, en zelfs in de IJzertijd. Hij was de eerste wetenschapper in de wereld die kon aantonen dat men in de IJzertijd, zo’n 800 v. Chr. niet in primitieve hutjes woonde. Integendeel, deze oer-Groningers bewoonden grote boerderijen van wel zo’n dertig meter lang, met veel ruimte voor stalboxen. Van Giffen toonde dit aan door de vaak nog intact gebleven wanden van gevlochten takken.
De contouren van een boerderij uit de IJzertijd (800 v.Chr.) Beeld: archeologieopdekaart.nl
Koninklijk goud
Van Giffen vond in de jaren ’20 het belangrijkste Groninger sieraad uit de zevende eeuw n.Chr. Het is een rijk versierde gouden zwaardknop die nog nooit eerder in Nederland is aangetroffen. De vondst is mysterieus, omdat een voorwerp als deze alleen in koninklijke kringen gebruikt werd. Zo zijn er alleen vergelijkbare gouden zwaardknoppen gevonden in het beroemde grafmonument ‘Sutton Ho’ in Engeland en in Staffordshire. Tot op de dag van vandaag vraagt zich men af, welke (Engelse) koning was hier in Ezinge en waarom? De bijzonder zwaardknop is een van de meest kostbare vondsten in de provincie Groningen en is te bewonderen in het Groninger museum.
Benen kam (700 n.Chr.) Foto Anton Tiktak Collectie Groningen
De gouden zwaardknop van Ezinge moet van een koning zijn geweest Beeld: Groninger Museum
Spittertje
Tussen 1923 en 1934 onderzocht van Giffen de wierde van Ezinge, een mega-project dat veel vondsten opleverde en tegelijkertijd de arme Ezingers flink wat werk verschafte. Van Giffen, of zoals de Drenten hem noemen: het ‘Spittertien’ (spittertje) kan bij veel Groningers en Drenten niet stuk. Door zijn werk zijn veel wierden en hunebedden behouden. Meer weten over de wierden of archeologische vondsten bekijken? Ga dan naar Museum Wierdenland in Ezinge.
Albert van Griffen aan het werk Beeld: RUG
Onder de archeologische vondsten in de grond van Ezinge waren heel veel dagelijkse voorwerpen uit het huishouden. Zoals deze pot waar graan, vruchten en zaden in werd bewaard Foto: Collectie Groningen
Wietske Hammingh-Venema
Foto: familiearchief Hammingh
Wietske Hammingh (1839-1923) deed in niets onder voor haar schoonvader, echtgenoot en de latere uitbaters van het beroemde café. Het was deze struise Groningse die in 1901 de herberg van in de familie wist te houden. Toen haar man, Egbert, overleed kwamen alle zaken in handen van de toen 62-jarige Wietske en haar kinderen. Dertien jaar lang runde ze het café, het veer, de scheepssloperij en de veehouderij. Totdat ze het stokje overdroeg aan haar zoon: Egbert Hammingh junior.
Toen Egbert Hammingh, de tweede generatie, in 1901 overleed moest echtgenote Wietske de zaken voortzetten. Foto: familiearchief Hammingh
Fenomeen
Café Hammingh is al eeuwen een bekend fenomeen in Stad en Ommeland en ook de familie is al even zo lang bekend om hun handelsgeest. Ze hadden likeurstokerijen, koetsvervoer, het veer en de scheepshouthandel. Maar écht beroemd zijn ze om hun gelijknamige herberg, die tot op de dag van vandaag tot een van de mooiste pleisterplaatsjes aan het Reitdiep wordt gerekend. Dorpelingen, reizigers, handelaren, boeren, buitenlui, maar ook artiesten en adel voelden zich er thuis. En zelfs koningen en koninginnen brachten er wel eens een bezoek.
Café Hammingh is niet alleen een geliefde plek voor ommelanders maar vooral voor stadjers
‘Overzetterij’
Op deze plek in het wierdedorp Garnwerd was al veel eerder een zogenoemde ‘overzetterij’. Vanaf 1631 zette de veerman al passanten over het Reitdiep.
Zijn onderkomen, het veerhuisje, groeide in de loop van de jaren uit tot een goedbezochte herberg. Hindrik kocht in 1835 als eerste Hammingh de herberg en het drukke veer. Het bleef het honderdvijftig jaar en vier generaties lang in de familie. Na Hindrik volgde Egbert, daarna zijn zoon: Egbert. Ten slotte nam Hindriks achterkleinzoon, weer een Egbert, het café over. Zijn kinderen hadden echter geen belangstelling voor de horeca. In 1982 deden Egbert en vrouw Fenna de zaak over aan een familie uit Scheveningen. ‘Maar alleen omdat ze oorspronkelijk uit het noorden komen’, zou Egbert hebben gezegd.
Eeuwenlang was er op deze plek een ‘overzetterij’, oftewel een veer Foto: Stichting Boekeniers Garnwerd
Ierse monnik
Het huidige historische pand stamt uit 1876. Wanneer de specialiteit ‘kopje koffie Hammingh’ (oorspronkelijk koffie met whiskey, later vieux door voorkeur van Egbert) precies is ontstaan, is niet helemaal bekend. Maar de koffie-vieux staat heden ten dage nog altijd op de kaart. En die ‘koffie met tic zou een voortvloeisel’ zijn van een legende die ook de naam ‘Garnwerd’ zou verklaren.
De wierde van Garnwerd werd in 1929 afgegraven Foto: Stichting Boekeniers Garnwerd
‘Yarn worth’?
Eeuwen terug, toen Garnwerd als veilige wierde hoog en droog aan de kust van de Lauwerszee lag, woedde er een heftige storm op de Wadden. Een boot uit het verre Ierland raakte in de problemen. De boot vol Ierse monniken wist nog net aan de roerige Waddenzee te ontvluchten. Maar op het Reitdiep, ter hoogte van waar nu Café Hammingh is, stuitte de boot op ondiepe gronden en verging het alsnog. De dienaren van God verdronken, op één na. Hij werd door de Garnwerders uit het water gevist.
Garnwerd lag eeuwenlang aan zee Foto: Stichting Boekeniers Garnwerd
De Ier had nog maar een paar draden om het bijna naakte lijf, maar hij had nog wel een fles whiskey kunnen redden. De Groninger vrouwen kwamen aangesneld met naald en draad om de lompen van de monnik aan elkaar te kunnen naaien. De Ier zou verbaasd naar de flarden hebben gekeken en hebben gezegd: ‘Is this yarn worth?’ Een Garnwerder meende het dialect te kunnen verstaan. Hij vertaalde het naar de vrouwen: ‘Hai fraagt of ’t goaren nog wel weerd is’. ‘Yarn worth’, werd volgens de overlevering ‘Garnwerd’. De monnik was zijn redders zo dankbaar dat hij hen de fles whiskey schonk, en sindsdien drinken de Garnwerders een glaasje whiskey of vieux bij de koffie.
Foto: De Boekaniers
Smalste straatje
Garnwerd heeft nóg een heel bijzonder plekje. Pal achter Café Hammingh ligt het allersmalste straatje van Nederland. Deze foto is in 1930 genomen, maar vandaag de dag ziet het er nog steeds hetzelfde uit. Wie op het goede moment komt ziet het straatje aan weerszijden gevuld met stokrozen.
Kunstenaars
Hammingh was ook een perfecte pleisterplaats voor de kunstenaars van het collectief ‘De Ploeg’. Jan van der Zee schilderde onder meer een kleurig tafereel van de iconische herberg in het wierdenlandschap.
Niehove is een idyllisch wierdendorpje met een beschermd dorpsgezicht. Midden op de wierde, tegenover de kerk, staat café-restaurant Eisseshof. Een mooie oude Groningse herberg waar je verrassend genoeg fantastisch Indonesisch kunt eten.
,,Na een prachtige rit door het mooie landschap van Groningen werden we verrast door de schoonheid van Niehove. Een prachtig klein dorpje, wat me deed denken aan de waddeneilanden,” vertelt bezoeker Anne Kasemir. ,,Eisseshof is een mooi historisch pand. Wat ik niet wist is dat de uitbater een geweldige Indonesische kok is. Het was alsof ik op Bali was, het eten was buitengewoon goed en betaalbaar. De smaakbeleving was sensationeel en zelfs mijn goede vriend die half Indonesisch is was vol lof. Hoe is dit mogelijk op het Groninger platteland en dan ook nog eens zo puur. Alles is biologisch en dat proef je. Eisseshof is echt een aanrader, een parel op de Groninger klei, als cijfer een dikke 9,9!
Uitbaters Lisalotte en Hussein (de kok) vinden het heerlijk om met hun café-restaurant, dat ook dienst doet als dorpshuis, in Niehove te zitten. ”Dit is de mooiste plek van Groningen!”, aldus Lisalotte. Gelukkig weten steeds meer liefhebbers het restaurant te vinden, wat vooral te danken is aan de geweldige kookkunsten van Hussein. ,,Het zijn allemaal familierecepten. Ik ben geboren in Indonesië en iedereen in mijn familie houdt van koken.”
Ook Gerdie uit Venlo werd enthousiast en plakte er direct een overnachting aan vast. ,,Wat een prachtig restaurant in een heel mooi dorp. We vonden het hier zó leuk dat we onze camper 50 meter verder stalden en de nacht in Niehove doorbrachten. Maar eerst lekker gegeten (wat een buitengewoon prettige verrassing) en gedronken hier (op een heel mooi terras), en ook nog een leuk concert meegemaakt. We komen zeker terug!”
De legende van het ‘Riepster Licht’ is door De Ploeg-kunstenaar Johan Dijkstra verbeeld in dit glas-in-lood-raam dat in het Groninger Academiegebouw te zien is.
Soms, als het aardedonker is, de wind over de dijken loeit en de zee tegen de dijken beukt is het schijnsel nog wel eens te zien, beweren de Groningers. Ergens langs de Groninger kust. Het oude licht van de wierde Zeerijp, oftewel ‘Het Riepster Licht’. De legende ontstond in de achtste eeuw N.Chr. Toen moesten de oer-Groningers van Keizer Karel de Grote hun heidense goden voor het Christendom verruilden.
Onthoofd
De bewoners van Zeerijp, dat in die jaren nog pal aan zee lag, waren toen al koppig en weigerden zich te bekeren. ‘U kunt kiezen’, zou de Keizer tegen twaalf wijze wierdenbewoners hebben gezegd. ‘U wordt onthoofd, levend begraven of ik geef u ten prooi aan de woeste zee in een schip zonder roer, zeilen, riemen en ankers.’
Goden
De twaalf oer-Groningers, vasbesloten hun eigen goden niet verraden, kozen voor de stuurloze boot. Terwijl ze de open zee op dreven begon het te vreselijk te stormen. De mannen werden als een speelbal over de golven gezwiept. Hun goden leken in geen velden of wegen te bekennen. ‘Zol het den toch woar weez’n,’ zou de oudste Riepster hebben uitgeroepen, ‘dat die nije God staarker is?’ (zou die nieuwe God dan toch sterker zijn?)
Dertiende man
Met de dood op de hielen besloten ze dan maar tot die nieuwe god, Jezus, te bidden. En ineens was er een dertiende man in hun midden die het bootje veilig naar de haven van Zeerijp voer. Met behulp van een mysterieus licht als baken in de haven. De heidense mannen waren zo onder de indruk van dit mirakel dat ze zich ter plekke tot het Christendom bekeerden en het woord van God verspreidden.
De imposante 14e eeuwse kruiskerk van Zeerijp heeft vele jaren dienst gedaan als vuurtoren. ‘Het Riepster Licht’ was immers maar heel af en toe te zien. Beeld: Stichting Oude Groninger Kerken
Den duivel
In de daarop volgende eeuwen trok de zee zich steeds verder terug en maakten in Zeerijp de golven plaats voor akkervelden. Toch werd het Riepster Licht tijdens donkere, stormachtige nachten nog wel eens gezien bij de Groninger dijken. Maar het verhaal gaat dat ‘den duivel’ nu heerst over het Riepster Licht. Sindsdien sloegen opvallend veel schepen te pletter op de kust, als prooi voor de Groninger jutters.
‘De Menkemaborg vind ik de allerleukste borg, het is zo groot en er is zoveel te zien!’, vertelt bezoeker Aira enthousiast. De Menkemaborg (volgens sommigen het mooiste woonhuis van Groningen) staat in Uithuizen bijna het hele jaar geopend voor publiek. ‘Je stapt echt terug in de tijd; de Heerenkamer, de eetkamer, alles is ingericht alsof de bewoners uit de 17e of 18e eeuw zo binnen kunnen stappen. We kregen een audiotour en dat werkt perfect.’
De keuken is het oudste deel van de borg. Aira geniet nog even na. ‘Als je het trapje afkomt ruik je de heerlijke geur van alle appels uit de boomgaard die daar bewaard worden. Met die geuren erbij wordt het echt.’ De Menkemaborg wordt omsloten door een indrukwekkende tuin. Een deel is moestuin en boomgaard. Er is een siertuin met ’s zomers prachtige rozen en achter de borg ligt een doolhof. ‘Hier kwamen wij vroeger met de kinderen, echt een aanrader.’
Kijk hier de minidocumentaire van Museum TV over de Menkemaborg. Alvast een voorproefje:
Terug in de tijd, Noord‐Groningen in de 19de en begin 20ste eeuw. Een tijd van grote boeren en kleine arbeidershuisjes.Een tijd ook van ambacht en vlijt. Het hele dagelijkse leven vind je terug in het Openluchtmuseum in Warffum waar je kunt kijken in huisjes, winkeltjes, een schoolklas en werkplaatsen.
,,Ik was vooral benieuwd naar de werkplaats van de schilder, of ‘verver’ zoals ze vroeger zeiden, omdat onze familie ook schilder was,” vertelt bezoeker Anjo. ,,Maar ook het schooltje is mooi, met Aap, Noot, Mies, griffels en leitjes. Heel herkenbaar want dat heb ik in de eerste klas nog meegemaakt.”
Herbouwd
De gebouwtjes die op het terrein staan komen uit de hele provincie en zijn hier herbouwd, het winkeltje ‘Bie Koboa’ bijvoorbeeld en een slagerij. ,,Er is heel veel te zien, bijna niet bij te sloffen! Ik denk dat dit een heel leuk museum is voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis maar ook om met kinderen heen te gaan om te laten zien hoe het vroeger was.”
Horeca
Achter het Museum vind je Het Spijslokaal. Hier kun je wat drinken en heerlijk lunchen, binnen in wat vroeger de ‘bewaarschool’ of kleuterschool was of op het terras. Het Spijslokaal is ook los van het museum te bezoeken.
Over Warffum als wierdendorp (bron: De verhalen van Groningen)
Warffum werd aangelegd op de oostelijke kwelderwal van de Hunzeboezem. Hier ontstond echter niet de kenmerkende radiaire structuur (rondje om de kerk met straten eraan als een wagenwiel) waarbij de boerderijen naar het hoogste punt gericht waren en met de achterkant aan de ringweg (ossenweg) lagen. In Warffum werden de wegen hoofdzakelijk dwars op de kwelderwal aangelegd, waardoor een rechthoekig stratenpatroon ontstond. Misschien wel dankzij dit patroon is Warffum de grootste wierde van Nederland. Vermoedelijk is hij vanaf de 5e eeuw permanent bewoond geweest.
‘Wat geweldig dat alles zo goed behouden is gebleven zodat je het in originele staat kunt bekijken!’ De Australische toeristen Gene, Holly en Nelson kunnen er niet over uit, een gebouw (‘Volgens mij is het ouder dan Australië zelf!’) dat eruit ziet alsof de 19e-eeuwse bewoners zo weer binnen kunnen wandelen. Verhildersum is een van de Groninger borgen die geopend is voor publiek. Een borg zou je de Groningse variant op een kasteel kunnen noemen.
Op Borg Verhildersum wordt het verhaal verteld van de familie Van Bolhuis – Frima, in de tweede helft van de 19e eeuw. De ontvangstkamer is klaar voor de gasten en de oude keuken ziet eruit alsof de meid net even weg is. De borg wordt omgeven door een gracht en een prachtig landgoed met tuin, koetshuis, duiventil en boomgaard.
‘Ons Schathoes’ is een gezellig café-restaurant vlak naast de borg waar je lekker kunt lunchen of genieten van het landgoed vanaf het terras. Ook op het terrein: de Museumboerderij, waar je het boerenleven van de 19e eeuw kunt beleven. Er worden regelmatig activiteiten georganiseerd zoals een streekmarkt of de jaarlijkse ‘Historische Dagen’ in augustus. Er wordt dan graan geoogst, aardappels gerooid, vlas en wol gesponnen op de velden, gewassen en gekookt in het arbeidershuisje – allemaal zoals het vroeger ging.
Dat is handig, alle plekken waar je buiten kunt spelen in de gemeente Midden-Groningen bij elkaar. Naast de traditionele speeltuinen zijn er dorpsrandparken, beleefpaden, natuurspeelplaatsen, strandjes, buitenfitnessparken en kabouterpaden waar kinderen zich naar hartenlust kunnen uitleven. Op de website Ontdek Midden-Groningen vind je de kaart en alle bijbehorende adressen.
Wij tippen vooral: Mammoetpad Muntendam, Kabouterpad Steendam, Strand Meerwijck en alle natuurspeelplaatsen.
Tiny houses zijn van alle tijden. Dit is het kleinste huisje van Groningen. Het 18e eeuwse minihuisje in Rottum heeft 1 kamer en wordt het ‘Hoeske van Thais Joaptje’ genoemd. Het Groninger platteland staat bekend om zijn grote en rijke boerderijen. Maar de minderbedeelde klasse woonde een heel wat minder riant onderkomen. Dit ‘hoeske’ in Rottum is hier een voorbeeld van. Het huisje is vermoedelijk als diaconiewoning gebouwd in de achtiende eeuw. Het is gebouwd met kloostermoppen afkomstig van het grote Juliana klooster dat in de dertiende eeuw hier werd gebouwd.
In 1835 wordt in “de almanak ter bevordering van de goede smaak en de goede zeden” het huisje voor het eerst beschreven. In het begin van de twintigste eeuw schreef de Groninger schrijver Jan Boer het verhaal ‘Ol Joaptje’. Ol Joaptje of ook wel Thais Joaptje woonde destijds in het huisje. Tientallen jaren stond dit kleinste huisje als ‘onbewoonbaar verklaarde woning’ te verkommeren. Aan het begin van de vorige eeuw heeft de Stichting Woonhuismonument dit huisje gerestaureerd. Het huisje is in 2003 ingericht door het Hoogeland Museum te Warffum.
De inrichting lijkt op de situatie van 1880 toen er nog werd gestookt met turf en de verlichting kwam van olielampen. Het huisje is altijd open, dus binnenkijken mag! Ook de kerk naast het huisje is altijd open.
Wist je dat er kabouters wonen in Groningen? Staatsbosbeheer heeft hun woonplaatsen weten te achterhalen en speciale kabouterpaden uitgezet. Kinderen worden als ze dat willen geschminkt met rode kabouterwangetjes, krijgen puntmutsjes op en een knapzak mee. Zo leuk! Dit zijn ze:
Kabouterpad Lauwersmeer, startplaats de Bosschuur. Rondom het Lauwersmeer vind je meerdere vakantieparken. Lekker eten en drinken en fijne speeltuin vind je bij Het Booze wijf. Kabouterpad Roegwold, startplaats Ecomotion in Kolham. Dit ligt niet ver van de stad Groningen. Er is een bos met klimtoestellen bij met een speelvijver. Bij Ecomotion kun je eten en drinken en spelen in hun kasteel (net echt!).
Kabouterpad Sellingen, startplaats Pannenkoekenhuis de Noordmee. Sellingen is een bosrijk gebied in Oost Groningen, vlakbij de grens met Duitsland. Deze route is momenteel alleen voor groepen te boeken.
In het Steendamster Bos vind je een Kabouterpad met mooi beschilderde kabouterpaaltjes. Hier geen mutsjes en knapzak, wel een leuke Kabouterkrant. Info en startpunt bij Podiumcafé Peter en Leni. Of je hier kabouters ziet is niet bekend, maar wel erg leuk: het Slochterbos, het Noordlaarderbos en het Mammoetpad.
Boswachter Annet: ‘De Kabouterpaden zijn erg leuk om te doen met jonge kinderen. Als je als kind geraakt bent door de natuur, raak je dat gevoel nooit meer kwijt. En dat vind ik heel belangrijk!’
In Museum Wierdenland ontdek je alles over de voor het noorden zo typische wierden en terpen, de aangelegde heuvels die onze voorouders beschermden tegen overstromingen. Je vindt er archeologische vondsten, skeletten en maquettes van hoe het er in de begintijd van de wierden moet hebben uitgezien. Ook het dagelijks leven wordt uitgebeeld, zoals hoe de huizen, schuren en gebruiksvoorwerpen er in die tijd uit zagen.
Het dorpje Ezinge wordt in archeologische kringen ook wel het ‘Pompeï van het Noorden’ genoemd. De archeoloog Van Giffen werd wereldberoemd toen hij de wierde van Ezinge afgroef, in de jaren dertig van de vorige eeuw. Hij vond restanten van 85 boerderijen van meer dan 2000 jaar geleden. Hier lees je nog meer over zijn opgravingen.
Romeinse beeldjes die in de wierde van Ezinge gevonden zijn
Foto: Geert Job Sevink /Collectie van Groningen
In het museum is een uitgebreide kinderhoek waar je kunt weven, potten maken en schrijven zoals in de Romeinse tijd. Van tijd tot tijd zijn er special rondleidingen voor kinderen, en iedere eerste zondag van de maand is er een kinderworkshop die past bij het seizoen. Je kunt dan bijvoorbeeld wol vilten of een lampion maken.
Bezoekers Wim en Alie over het museum: ‘Een gouden greep hoe ze hier alles over dit gebied bij elkaar hebben gebracht. Allemaal er naar toe zou ik zeggen!’
Als je Jetta Post vraagt naar het mooiste stukje Groningen heeft ze haar antwoord snel paraat: ‘Dat is natuurlijk Noordpolderzijl. Het kleinste haventje van heel Nederland geloof ik, maar dat is echt mijn plek.’ Ook Jetta moet toegeven, eigenlijk is er niet zoveel. ‘Er is een haventje, de dijk, uitzicht en een café, en dat is het eigenlijk wel. Ik stuur er regelmatig vrienden uit het Westen naar toe en die vragen dan: is dit het nou? Ja zeg ik dan, dat is het nou. Maar voor mij is het echt het gevoel van Groningen. Als ik het even niet meer weet en de kop leeg wil hebben dan is dat de plek om naar toe te gaan. Daar waait de wind je hoofd weer leeg.
In de voormalige sluiswachterswoning van Noordpolderzijl, gelegen aan de voet van de zeedijk, is sinds jaar en dag het nostalgisch bruin café ’t Zielhoes gevestigd. Verwacht geen hippe quinoasalade of spinaziesmoothie maar wel Groninger Fladderak, de betere uitsmijters en Grunneger Kouk.
(Jetta Post werkt als verslaggeefster voor RTV Noord)
Wie van rozen houd moet écht even naar het Rosarium in Winschoten. Daar staan er wel 25.000. Met maar liefst 320 soorten klimrozen, stamrozen, struikrozen, heesterrozen en patiorozen. Bert Reinders van de gemeente Oldambt heeft voor de liefhebbers ook nog een goede tip: ‘Als je een roos ziet die je mooi vindt kun je hem opzoeken in de catalogus van het Rosarium. Daar staat wie hem gekweekt heeft en waar je de roos kunt bestellen. Als je hem in oktober plant is de grond nog warm en kan de roos al wortelen. Mest erbij, vroeg in het voorjaar snoeien en volgend jaar zomer heb je een prachtige roos!’
Het Rosarium zit niet voor niks op deze plek. In de omgeving van Winschoten worden al sinds jaar en dag onderstammen van rozen gekweekt. En zo’n onderstam heb je weer nodig als je een roos wilt kweken. Ieder jaar gaan er zo’n 50 miljoen de hele wereld over!
In 2017 doopte Koningin Máxima haar eigen roos in het Rosarium. 
In het Rozenpaviljoen kun je lekker wat eten en drinken.
Foto’s: André Dümmer , Marnix Bakker , Reina Rozen
Goud-Elsje en Gerdientje, dat waren de lievelingsboeken van Jetta. Ze vindt ze terug in het KinderBoekenHuis in Winsum. ‘Het staat hier vol met boeken die ik gelezen heb, en ook met boeken die mijn moeder nog las. Zelf vond ik de pop-up boeken altijd erg mooi.’
Toos Saal-Zuurveen stond aan de wieg van het KinderBoekenHuis. Ze schreef een tiental kinderboeken en ook een boek óver kinderboeken, “Van Zedenleer tot Bruintje Beer”. Om onderzoek te doen voor dit boek had Toos jeugdliteratuur nodig uit de jaren 1900-1940. Ze plaatste een advertentie in de landelijke dagbladen met een oproep om hulp. De kinderboeken stroomden binnen en al snel groeide de hoeveelheid geschonken boeken tot de omvang van een middelgrote bibliotheek.
In 2004 overleed Toos Saal-Zuurveen. Zij liet twee levenswerken achter: een prachtige studie en de inmiddels unieke collectie van ruim 30.000 kinderboeken, vanaf 1770 tot heden, ondergebracht in een museale bibliotheek te Winsum. Je kunt in het KinderBoekenhuis boeken bekijken maar ook lenen of kopen. Medewerkers helpen je gerust om jouw lievelingsboek van vroeger weer op te duikelen.
‘Ik ben gewoon verliefd op dit bos!’ IVN-gids Marcel Wetsteijn kan maar geen genoeg krijgen van ‘zijn’ Noordlaarderbos. ‘Ik ben gids geworden omdat ik houd van de natuur. Wat dat betreft is het hier echt genieten. Je ziet hier veel vogels, mooie varens, dassesporen, reewissels. Er liggen genoeg dode bomen voor insecten en kleine diertjes.’ Het bos hoort bij Geopark de Hondsrug en dat merk je. ‘Zie je al die heuveltjes, dat zijn stuifduinen. Er is zelfs een echte ‘berg’, het Heilige bergje oftewel de Galgenberg.’ De naam verraadt een lange geschiedenis en dat klopt ook. ‘Dit bos werd in de 16e eeuw al genoemd. Veel van de paden hier zijn eigenlijk nog de karrensporen van toen. Hier kwam handelsverkeer langs van Coevorden naar Groningen maar ook de legers van Bommen Berend en de bisschop van Utrecht.’ 
Aan de rand van het Noordlaarderbos ligt Nivon Natuurvriendenhuis De Hondsrug . Hier kun je overnachten maar ook terecht voor een kopje koffie of een ijsje op het mooie terras.
Meer info over excursies en activiteiten: www.dehondsrug.nl
‘Appingedam is een heerlijk stadje om rond te struinen. Je hebt er alle ketens, zoals de Hema, maar ook kleine boetiekjes. En het is een heel mooi oud centrum, met bruggetjes, steegjes, een middeleeuwse kerk en een paar musea. Hier kun je heel goed een dagje rondbrengen!’
Susanne uit Assen is duidelijk enthousiast. En terecht want Appingedam heeft een prachtig centrum. Bij het naastgelegen winkelcentrum Overdiep kun je gratis parkeren (tip: bloemenzaak De Zwaan Bloemen en decoratie) en wandel je zo naar het historische centrum, bekend van de Hangende Keukens.
Voor de grootste collectie King Louie en Petit Louie kleding in het noorden moet je bij Anita’s boetiek zijn. Anita en Marleen runnen dit bontgekleurde paradijsje aan de Dijkstraat. Naast mode hebben ze ook hele leuke spulletjes om je huis mee in te richten. Klant Marije: ‘Iets kopen bij Anita en Marleen is altijd een feestje! Prachtig ingerichte winkel, heel sfeervol en uniek in de omgeving. Goede service en altijd een eerlijk advies over wat wel en wat niet leuk staat. Ik hou ervan en kom altijd weer terug!’
Aan de Dijkstraat 11 vind je kringloopwinkel De Drie Winkeliers. ‘Leuke winkel, veel meer leuke spullen als bij andere kringloopwinkels, en van betere kwaliteit, vind ik persoonlijk,’ vertelt een klant. ‘Vind het personeel ook erg vrolijk en behulpzaam.’
Ook aan de Dijkstraat: Didi’s net even anders. Een lief , klein winkeltje met stoere, vintage meubelen die eigenaresse Diana (bijnaam Didi) zelf opknapt. ‘Ik vind het heerlijk om een kast of etagère die er echt niet meer uit ziet zo op te knappen dat hij weer helemaal hip is.’ En wie rondkijkt in de winkel ziet dat ze er veel talent en gevoel voor heeft. Naast de meubels, die met hippe kalkverf zijn behandeld, verkoopt Didi’s ook nieuwe accessoires zoals vrolijke kussens.
‘Water, riet en de rust die het uitstraalt, daarom ga ik er heen.’ Lukas Boelen is iedere week wel een keer bij de Kiekkaaste te vinden, een bijzondere vogelkijkhut in Nieuwe Statenzijl. ‘Ik zoek altijd de rust op en die vind je daar. Het looppad er naar toe is al bijzonder, en die kijkhut met zijn poten in het water. Bij eb is het het allermooiste, het slib dat je dan ziet is heel mooi om te fotograferen. Het riet trouwens ook. En als het helder weer is kun je Duitsland zien liggen. Over de Dollard kijken, foto’s maken, als je geluk hebt een zeearend zien. Prachtig!’
Het hele jaar door vogels
De Kiekkaaste is de enige buitendijkse vogelkijkhut van Nederland en geeft een goed zicht op de slikvelden van de Dollard. Een goede plek om honderden bonte strandlopers te zien, of andere op het slik foeragerende vogels.Natuurbeheerder Silvan Puyman van Het Groninger Landschap is voor zijn werk regelmatig bij de Kiekkaaste te vinden.
‘Het hele jaar door is het daar mooi. Er zijn steeds weer andere vogels te zien.
In de winter of het vroege voorjaar heb je grote kans om een roerdomp, baardmannetje of rietgors te zien.’ Hij legt uit waarom. ‘Het baardmannetje bijvoorbeeld eet in de zomer insecten, maar ’s winters eten ze de zaadjes van het riet. Het pad naar de Kiekkaaste toe loopt dwars door het riet dus je loopt tussen de vogels door. De rietgors zit in het voorjaar in de toppen van het riet. En een roerdomp verbergt zich meestal goed maar op zoek naar voedsel moet ie in de winter wel af en toe tussen het riet vandaan komen. En er zijn in de winter veel brandganzen. In april kun je de bruine kiekendief zien baltsen. Dat is net een stuntvlieger.’
Foto’s roerdomp: Willem de Wolf. Foto’s Kiekkaaste: Tom Swinnen (bovenste) en Lukas Boelen
’s Zomers kun je er zeehonden zien maar ook voor vogelliefhebbers is de Punt van Reide heel geschikt. De vogels zijn er het grootste deel van het jaar de baas. De Punt van Reide, gelegen aan de Dollard, is een hoogwatervluchtplaats waar grote groepen vogels foerageren en broeden. Het gebied is dan ook een groot deel van het jaar afgesloten voor publiek. Natuurbeheerder Silvan Puijman van het Groninger Landschap is maar wat blij dat hij het gebied onder zijn beheer heeft. ‘Het is een indrukwekkend gebied, je hebt aan alle kanten water om je heen en het waait er altijd. Voor vogels zoals ganzen, wulpen en steltloper zijn de hooggelegen kwelders van onschatbare waarde.’ Slechts een paar keer per jaar mag je, met gidsen van het Groninger Landschap, de Punt op. ‘Een geweldige ervaring,’ vertelt Sietske van Vuuren enthousiast. ‘Zo ongerept zie je de natuur bijna nooit.’ Niet alleen de weidsheid is indrukwekkend, ook de geschiedenis van dit schiereiland aan de Dollard is bijzonder. 
‘Je voelt hier de historie onder je voeten,’ vertelt natuurbeheerder Silvan Puijman. ‘De Spanjaarden hebben hier gezeten, de Duitsers aan het begin van de oorlog ook. Dat duurde trouwens niet lang, ze werden verjaagd door metersdik kruiend ijs.’ En dan hebben we het nog niet eens over de tientallen dorpen die zijn verzwolgen door de Dollard met zijn ‘dolle aard’. Torum, Wilgum, Fletum, Berum, allemaal dorpjes die zijn verzwolgen door het water. Zo’n 25 dorpen, 10 tot 15 gehuchten en 3 kloosters zijn verdwenen in de golven na talloze overstromingen en stormvloeden. Uiteindelijk ontstond zo de in de Middeleeuwen de Dollard zoals we die nu kennen.
In het voorjaar plaatst het Groninger Landschap een ‘zeehondenkijkwand‘. Zo kun je, zonder dat de zeehonden last van je hebben, de zeehonden en hun kleintjes bewonderen. In de Dollard liggen de zandbanken dicht bij de kust. Dit is de plek waar de jongen geboren worden: het is de kraamkamer van de Waddenzee. De wand staat er tot en met september. Beste tijd om zeehonden te spotten is 1.5 uur voor hoog water. Kijk voor de getijden op: https://getij.rws.nl/
(zie getijdentabel Delfzijl, tel er 20 min bij op voor de Punt van Reide)
‘De Punt van Reide vind ik één van de mooiste natuurplekken in Groningen,’ vertel fotograaf Mark Mook. ‘De rit er naar toe, vanaf Winschoten door de polder, is al fantastisch. Een heerlijke plek om uit te waaien, tot rust te komen en te genieten van een bijzonder landschap.’
Blinkend zilver
‘Die bijbel uit 1776 met zilverbeslag is onze laatste aankoop. Een vrijwilligster heeft er maar liefst 8 middagen op zitten poetsen!’, vertelt conservatrice Herma Grimmius van de Groninger Zilverkamer trots. Het is geen goud maar al zilver wat er blinkt in Appingedam. De indrukwekkende collectie is helemaal van Groningse makelij. Typisch Groningse brandewijnkommen versierd met draken of paardjes en beursbeugels passend bij de Groninger klederdracht. ‘In de 19e eeuw vond je in in ieder dorp of stad wel een zilversmid. En die hadden hun eigen, traditionele smaak. Terwijl heel Nederland overspoeld werd met zilverwerk uit Schoonhoven, werkten de plaatselijke zilversmeden gewoon door zoals ze gewend waren – en dat zorgt voor die unieke Groningse stijl.’
Nostalgie
Voor bezoekster Susanne is de Zilverkamer een aangename verrassing. ‘Zilver krijg je vaak uit een erfenis en belandt al snel onderin de kast. Maar als je het verhaal erachter hoort gaat het leven. Wie weet hoeveel generaties dat zilver al in bezit hebben gehad. Heel leuk om nu wat meer over de geschiedenis te weten.’ Het uitgestalde zilver zal bij veel bezoekers nostalgische gevoelens oproepen. Bezoekster Sigrid: ‘Ik herkende een beugeltasje dat mijn oma vroeger ook had. Ik weet nog wel dat we samen zilver gingen poetsen.’ Susanne vult aan: ‘Het zal voor oudere generaties heel herkenbaar zijn, de advocaatlepeltjes die je kreeg bij je trouwen, de kraantjespot. Wat ik zelf heel erg mooi vind is het bruidsmandje. Zo fijn en zo subtiel gemaakt.’
Goed poetsen
Herma Grimmius ontvangt regelmatig bezoekers op de speciale Zilverdagen die hun eigen ‘waar’ willen laten beoordelen. ‘Laats kwam hier een mevrouw met een schaal die ze maar lelijk vond. Het erfstuk lag ergens onderin een la en ze dacht dat het van tin was gemaakt. Ik zag gelijk dat het echt zilver was en adviseerde haar het eens een flinke poetsbeurt te geven. Ze belde me een paar dagen later enthousiast op om te vertellen dat de schaal weer prachtig glom en nu stond te pronken op tafel.’
In de Groninger Zilverkamer in Appingedam vind je zo’n 300 verschillende zilveren objecten. Er is ook een afdeling met kerkelijk zilver. Herma Grimmius: ,,We hebben een zaal vol avondmaal zilver. Schalen voor het brood, kannen en bekers voor de wijn. Dat wordt ook nog steeds door kerken in de buurt gebruikt. Een week voor Pasen wordt het hier opgehaald en na Pasen zetten we het weer in de vitrines.”
Naast het zilver zijn er wisselende tentoonstellingen van bekende Groningse schilders.
Je vindt De Groninger Zilverkamer aan de Oude Kerkstraat 1 in Appingedam.
‘Ondanks Spotify en iTunes hebben we het hier nog steeds druk hoor’, lacht Trees. ‘En de klanten zijn van alle leeftijden’, wijzend naar de nieuwste cd ‘beautiful Trauma’ van Pink. In platenzaak Hekman Muziek aan de Winschotense Torenstraat liggen Creedence Clearwater Revival, The Kinks, ACDC, Elvis en Ilse deLange gebroederlijk naast elkaar in de schappen. Alsof online muziek nog uitgevonden moet worden. Een meisje van begin twintig stapt naar binnen, loopt rechtstreeks naar de bakken met de letter ‘B’ en bladert rap langs de plastic doosjes. ‘Tik-tik-tik…’, complete oeuvres ratelen in hoog tempo voorbij. Voor verschillende generaties is dit nostalgie uit de vorige eeuw. Aan de Torenstraat is dit vertrouwde geluid nog aan de orde van de dag.
Derde generatie
Eigenaresse Trees Hekman is de derde generatie Hekman die er de scepter zwaait. Ze is de kleindochter van Eltjo Willem Hekman, die de beroemde winkel in Winschoten een kleine eeuw geleden opende. In de jaren twintig van de vorige eeuw begon hij met de verkoop van boekjes met toneelstukken en bladmuziek. Die traditie heeft Trees trouwens voortgezet. Op de toonbank liggen nog steeds verschillende scripts van toneelstukken te pronken. ‘En we hebben een grote verzameling bladmuziek’, vertelt ze, ‘als een van de weinigen trouwens. Daar heb je speciale toestemming voor nodig’. Een cd-winkel is anno 2017 een uitstervende business, maar misschien dat deze zaak daarom nog zo goed loopt. Alleen de beste blijven over, zo blijkt. ‘We hebben eigenlijk alles en ook een grote collectie klassieke muziek’, vertelt Trees, ‘in de loop van de jaren heb ik me daar aardig in verdiept. Ik vind het mooi dat ik 
daardoor kan helpen als klanten mooie afscheidsmuziek zoeken voor een begrafenis. Een zelf gebrand cd’tje is dan vaak niet goed genoeg’, legt ze uit. ‘Het voelt dan heel fijn om iemand op dat moment iets te kunnen betekenen met muziek’.
‘Het Pleintje’
Maar ook voor vrolijker gelegenheden zoals een bruiloft weet Trees de perfecte playlist uit haar mouw te schudden, haar muziekkennis is namelijk heel breed. ‘Ik ben mijn hele leven vaak naar concerten en muziekoptredens geweest. Daar hoefde ik vaak niet eens ver voor te reizen’, vertelt ze met een glinstering in haar ogen. ‘Café Het Pleintje, dat was hier écht een begrip in de jaren zeventig en tachtig. De toenmalige eigenaar Koos van Dijk heeft Herman Brood daar ontdekt en er speelden altijd veel goede popgroepen uit heel Nederland’. De popscene vormt een contrast met de beginjaren van het familiebedrijf. Maar Trees is met de tijd meegegaan en luistert 
naar de wensen van haar klanten. Zo heeft Trees tussen de eindeloze bakken en rekken met cd’s en platen een aardige afdeling ‘Duitse Muziek’. ‘In deze regio wordt veel naar muziek van onze oosterburen geluisterd’, legt ze uit, ‘en we hebben natuurlijk ook aardig wat Duitse klanten. Zoveel Duitse cd’s bij elkaar zijn eigenlijk nergens anders te vinden’, vertelt ze met enige trots. Voor muziekliefhebbers is het een aanrader om op je gemak rond te dwalen in de winkel, geïnspireerd te raken en plaats te nemen aan de authentieke luisterbar met krukken en koptelefoons met kringelsnoeren. Muziek is ten slotte tijdloos en soms moet je ouderwetse dingen gewoon koesteren.
De provincie Groningen staat vooral bekend om de gelijknamige hoofdstad. Maar wie verder kijkt dan de diepenring ziet dat er meer kleinere stadjes te vinden zijn waar het fijn shoppen is. Winschoten is een van de charmantste en ligt in het oosten vlakbij de grens met Duitsland. Er zijn veel authentieke speciaalzaken die onlosmakelijk verbonden zijn met de ‘molenstad’, soms al generaties lang. Winschoten heeft een historische binnenstad met een van de langste winkelstraten van Nederland. Met de vele speciaalzaken en ambachtelijke winkeltjes is Winschoten een hotspot voor shoppers.
‘Luisterbar’
Een van de laatste grote platenzaken van ons land is er bijvoorbeeld gevestigd: Hekman Muziek. Eigenaresse Trees is inmiddels de derde generatie Hekman die de familiezaak bestiert. Bij haar kun je terecht voor de laatste CD van Pink, maar er is ook een groot nostalgisch assortiment van ‘golden oldies’ uit de jaren zestig en zeventig. Leuk om even terug in de tijd te gaan, de cd’s zijn vooraf te beluisteren aan een echte ‘luisterbar’. Lees hier het interview met Trees Hekman >>>
Chillen in stijl
‘The House of Sodom‘, de naam verraadt het al, is net even anders dan de gemiddelde winkel. Eigenares Kamilla combineert goede koffie, zelfgebakken taartjes en onalledaagse kledingmerken. Kamilla: ‘Ik maak iedere dag weer nieuwe soorten taart, Ik kom uit Polen en daar is het traditie, veel bezig zijn met koken en eten.’ Op de benedenverdieping vind je de kleiding.’We hebben hier exclusieve streetwearmerken zoals Black Bananas en Colourful Rebel. Zou je misschien niet verwachten in Winschoten!’ Ze zitten samen onder het dak van een sfeervol historisch pand midden in de Torenstraat. Hoewel de zaak hip is ingericht is het oude pand met veel respect gerestaureerd. De oude muren, balustrades en andere elementen van zo’n anderhalve eeuw oud hebben ze behouden en dat komt ten goede aan de sfeer. Beneden coole kleding shoppen, boven chillen in stijl.
Zoete kunstwerkjes
De toonbanken van Greetje Stolwijk worden dagelijks gevuld met zoete kunstwerkjes van chocola. In haar winkel ‘Chocovin’ komen klanten van heinde en verre voor de handgemaakte bonbons, flikken en andere heerlijkheden van cacao. ‘We hebben 70 soorten bonbons. En het zijn niet alleen vrouwen die daar van houden, als ik hier een schaaltje neer zet zijn het de mannen die het pakken!’ Daarnaast is de zaak ook gespecialiseerd in thee. Greetje heeft zo’n honderd soorten verzameld en vertelt met plezier welke thee het lekkerste bij de bonbons smaakt. Of andersom, natuurlijk.
Creaties van hout
‘De Jongens‘ Ton en Meindert hebben met hun gelijknamige interieur/bloemenzaak van hun hobby hun werk gemaakt. Behalve boeketten en planten wordt hun zaak grotendeels gevuld met handgemaakte accessoires voor binnen en buiten. De ondernemers gebruiken hun vrije tijd voor het ontwerpen en bewerken van originele creaties van hout. ‘Het moet zo simpel mogelijk met een natuurlijke uitstraling. Robuust, zonder tierelantijnen. Daar houden wij van maar onze klanten ook merken we.’ Een object van hun hand vind je dus nergens anders.
Passie voor design
Designproducten, hip keramiek en exclusieve blikvangers zijn de specialiteiten van Nanny Hut,
eigenaresse van wederom een familiebedrijf genaamd De Kadohut. Nanny heeft een passie voor design en mooie hebbedingetjes. Voor een origineel kado of trendy souvenir is deze zaak aan de Langestraat dan ook een heel fijn adresje.
‘Groningen is prachtig om te wandelen of te fietsen.’ Anne Chardon van Routebureau Groningen is vol enthousiasme over de wandel-, fiets- en vaarmogelijkheden in onze provincie. ‘Het is heel divers qua landschap. Het noorden is open met een heel eigen landschap met dijken en wierden. In het Westerkwartier vind je het coulisselandschap. Westerwolde lijkt op Drenthe met de bossen en kronkelpaadjes. En dan zijn er nog prachtige natuurgebieden zoals het Lauwersmeergebied en ‘t Roegwold.’ Bij het Routebureau worden alle mogelijke routes in de hele provincie verzameld. ‘Je 
kunt ze op onze website bekijken, printen of downloaden voor op je smartphone. En op Facebook, Twitter en Instagram geven we elke week tips voor de leukste routes.’ Anne trekt zelf ook graag de wandelschoenen aan: 
Wandelen door de Westpolder en Ae’s Woudbloem is momenteel mijn favoriet. Het ligt in ‘t Roegwold, een vrij nieuw natuurgebied, met veen- en zandgronden. Op een klein stukje zie je toch hele verschillende landschappen.
Wandelcoach Eltjo Glazenburg begeleidt wekelijks wandeltochten, met name in Oost-Groningen. Hij maakt graag gebruik van de routes op de website. ‘Je kunt er vele fiets/wandel-routes ontdekken maar … ook zelf maken! En de Facebookpagina Routebureau Groningen geeft het hele jaar door heel veel tips om er gezellig en gezond op uit te gaan.’ Ook op pad? Kies een route op www.routebureau.groningen.nl
De geur van bomen en bosgrond, bonte kleuren, zingende vogels en ruisende bladeren. Er zijn weinig plekken waar een mens zo tot rust komt als in een bos. Een wandelingetje door de natuur is pure mindfulness. We vroegen Groningers naar hun favoriete bos. Wilco van der Laan uit Slochteren is dol op het Slochterbos en gaat er vaak heen om te wandelen en te fotograferen. ‘Je waant je even in een andere wereld. Eerst wandel je langs de indrukwekkende Fraeylemaborg, dan kom je langs de boomgaarden en daarachter ligt het bos. Het heeft een mystieke en sprookjesachtige uitstraling door de oude en kunstig vergroeide bomen. Het spel van licht door de mix van loof- en naaldbomen is prachtig om te fotograferen. De bruggetjes, beelden en follies maken het helemaal af. En na de wandeling warme chocolademelk met slagroom en een stuk appeltaart in de Boerderij om even uit te blazen.’
Greetje Dümmer komt graag in het Ter Apeler bos. ‘Het is gewoon een prachtig middeleeuws bos waar je heerlijk kunt wandelen.’ Oud is het inderdaad, de bossen rond Ter Apel werden al rond het jaar 800 aangeplant. Er staan veel grote, imposante oude eiken en beuken. Omgevallen stammen blijven liggen wat weer fijn is voor de dieren. Door de bossen loopt de bosbeek, een verlengde van de Ruiten Aa. Midden in de bossen staat het Klooster Ter Apel. In heel Westerwolde, waar Ter Apel ook in ligt, vind je veel bos. Kijk hier voor tips.
Je verwacht het misschien niet maar ook bij Lauwersoog kun je terecht voor een boswandeling. Boswachter Jaap Kloosterhuis: ‘Je hebt hier het Ballastplaatbos, aangelegd na het ontstaan van het Lauwersmeer.
Er zijn een aantal leuke paaltjesroutes. Onderweg kom je onder andere langs een oeverzwaluwwand en geniet je van het uitzicht vanaf de uitkijktoren. Tip: verrekijker mee om bijvoorbeeld roofvogels te spotten.’ Jaap heeft nog een belangrijke tip: laarzen aan! ‘Vooral in de winter is de waterstand een stuk hoger. En onze grote grazers, de Hooglanders en Konikspaarden zoeken de kade op waar het ‘witte paaltjes’ deel van de route over voert. Met hun hoeven veranderen ze de bovenste laag in een soort moddermoeras. Dat dit de route soms onbegaanbaar maakt weet ik uit eigen ervaring. Een paar winters geleden liep ik met mijn collega Hans over deze kade. Het kostte mij de grootste moeite mijn laarzen aan de voeten te houden maar Hans liep op lage schoenen. Bij de auto aangekomen moest hij bekennen dat hij een van beide schoenen was verloren: “Ik heb nog gezocht maar hij was niet terug te vinden!” Dus mocht iemand een bruine linker ‘Mephisto’ maat 43 aantreffen langs het pad…….’ Een avontuurlijke route dus!
Dan nog een tip van de redactie: Appèlbergen. Het ligt bij Glimmen en is een combinatie van bos, heide en moeras. Grote voordeel: er zijn klimbomen én er is een pannenkoekenhuis met speeltuin. Voor wandelroutes in heel Groningen kun je terecht bij het Routebureau.
Lepelaars, de grote zilverreiger en natuurlijk de beroemde zeearend. Het Lauwersmeergebied is een unieke natuuromgeving in Europa en een fantastische overwinteringsplaats voor uitheemse vogels. Vogelspotters uit alle windstreken halen hier hun hart op. Hun wachten wordt vaak beloond, er worden regelmatig hele bijzondere exemplaren gespot.
‘Wij wonen op de Veluwe en dat is heel mooi maar je ziet er geen roerdomp!’ Natuurliefhebber- en fotograaf Dinant van Weij gaat speciaal voor deze en andere vogels naar het Lauwersmeer. ‘Juist in de winter zie je daar van alles. Baardmannetjes, de grote zilverreiger, alle soorten ganzen, ijsvogels, de blauwe kiekendief, de buizerd.’ 
Boswachter Jaap Kloosterhuis legt uit: ‘In de winter zie je veel trekvogels zoals de ganzen en zwanen, maar ook de vaste gasten krijg je beter in het vizier dan anders. De roerdomp is perfect gecamoufleerd. Tussen het riet is hij normaal gesproken niet te vinden. Maar in de winter moet hij op zoek naar voedsel zijn schuilplaats verlaten, dus dan maak je een kans.’ Vanuit een van de vogelhutten die het gebied rijk is maken Dinant en zijn vrouw prachtige foto’s en filmpjes. ‘Geduld moet je hebben.Wij maken er een weekje van, dan heb je alle tijd om de vogels te spotten. En je moet een natuurliefhebber zijn.’ Dat zit wel goed, lijkt ons zo!
Het hele jaar door zijn er excursies met de boswachter, geschikt voor alle leeftijden. In het activiteitencentrum de Bosschuur wordt regelmatig iets voor kinderen georganiseerd. Je kunt er hutten bouwen, broodjes bakken bij het kampvuur en ze hebben schepnetjes te leen. Vanaf de schuur loop je zo het natuurgebied in. Bij het Lauwersmeer loopt ook een Kabouterpad
‘Ik kom hier vaak want ik woon er vlakbij. Maar met zo’n boswachter erbij kijk je ineens met hele andere ogen! Groetjes vanaf het Lauwersmeer, Jetta.’
‘Ze zeggen altijd dat vooral vrouwen dol zijn op chocola, maar ik zie hier meer mannelijke chocoholics’, lacht Greetje Stolwijk, eigenaar van Chocolaterie Chocovin in Winschoten. ‘Maar eigenlijk houdt iedereen wel van chocola, toch?’ Chocoladefans zijn bij Greetjes ‘chocoladefabriek’ aan de torenstraat zeker aan het goede adres. Vooral de vele soorten handgemaakte bonbons zijn origineel, mooi en betoverend lekker. Wat denk je bijvoorbeeld van een vulling met bosaardbei-zwarte peper, kokos, appelstroop of een combi van hazelnoot/amandel/praliné? Maar ook een klassieker als het fraaie karamelpuntje doet de gemiddelde bezoeker van de speciaalzaak acuut watertanden.
De verrukkelijke chocoladekunstwerkjes liggen in de enorme glazen toonbank te lonken naar de bezoekers. Greetjes winkel heeft een assortiment van maar liefst 70 soorten ambachtelijk gemaakte bonbons en daarnaast een overvloed aan reepjes, flikken en feestelijke chocoladefiguurtjes voor elk seizoen. Momenteel liggen er dus veel handgemaakte chocoladeletters, in allerlei kleuren, smaken en formaten, chocopieten en sinterklazen in de zaak. Ook in suikervrije en lactosevrije varianten trouwens.
Al in november barst bij Chocovin het kerstseizoen los. ‘Er komen hier altijd veel Duitse liefhebbers’, legt Greetje uit’, die vieren geen sinterklaas maar houden enorm van de ‘Weihnachtszeit’. Met de zoete lekkernijen zit het dus wel goed maar er is meer te zien in Chocovin. Zo zijn er fraaie woonaccessoires te koop, fleurige kerstdecoratie, mooi serviesgoed en er is thee. Heel veel thee. ‘We hebben ongeveer honderd soorten’, vertelt Greetje trots, ‘van zwarte thee tot rooibos en natuurlijk groene thee. Daarvan hebben we weer heel veel verschillende smaken zoals Japanse Kers, dadel-gember maar ook een beetje mysterieuze zoals de Glimlach van Mona Lisa’, vertelt de eigenaresse.
Er is ook een nadeel aan shoppen in Chocovin, geeft Greetje met een knipoog toe. ‘Heb je eindelijk een keuze gemaakt uit de zeventig soorten bonbons, moet je ook nog een keuze maken uit de tientallen zakjes met bijzonder thee. Gelukkig kan ik daar wel een handje bij helpen’, lacht ze.
‘Noem twee havens in de provincie Groningen?* Wat is mous?* Waar hangen de beroemde hangende keukens?’* Een kleine greep uit de honderden vragen die bij ‘Krek’ horen, het splinternieuwe kennisspel over Groningen stad en ommeland. Echte Groninger Kees Frenay bedacht het en verzamelde hiervoor heel veel feiten en weetjes en verdeelde ze onder in de categorieën cultuur, bedrijvigheid, landschap, sport, wetenschap en studentenleven. Er zitten pittige historische uitdagingen tussen (‘Welke smadelijke daad heeft de Graaf van Renneberg op zijn geweten?’*) maar ook cultuurbarbaren krijgen bij een potje ‘Krek’ een eerlijke kans om te winnen. Want wie weet nou niet het antwoord op de vraag in welk dorp de meervoudig wereld- en olympisch zwemkampioene Ranomi Kromowidjojo opgroeide?*
Ook voor cultuurbarbaren
‘Het spel is zeker niet alleen voor verstokte Groningers’, benadrukt de bedenker uit de stad. ‘Het is juist voor nieuwkomers een hele goede manier om over stad en ommeland te leren en zodoende een beetje in te burgeren’, vertelt hij enthousiast. ‘En voor ex-Groningers is het een feest van herkenning, én verrassing. Trouwens, ook de oer-Groningers zullen nog verbaasd staan van heel veel zaken. Wist je bijvoorbeeld dat het bekende geel-roze snoepspekkie een Gronings product is? Ze worden gemaakt bij de firma Hoepman in ….?’*
Hulp van Ubbo Emmius
Het gezelschapsspel lijkt een beetje op Triviant. Je trekt een kaart en gooit met de dobbelsteen. De dobbelsteen bepaalt welke vraag je moet
beantwoorden. Goed beantwoord? Dan mag je de kaart houden. Heb je de kaart al? Dan mag je de volgende kaart pakken en opnieuw een vraag beantwoorden. Weet je het niet? Dan gaat de kaart onder op de stapel en krijgt de volgende speler de beurt. Uiteindelijk vormen de kaarten een landkaart van Groningen. Ook zijn er speciale kaartjes die voor onverwachte wendingen zorgen. Zo heb je Bommen Berend, Sint Martinus en Ubbo Emmius. Met Bommen Berend kun je aanvallen en een kaart van je tegenstander pakken. De kaart Sint Martinus geeft de helft van je bezit aan de armste van het spel. En Ubbo Emmius kun je te hulp roepen als je een antwoord niet weet. In het antwoordenboekje lees je vervolgens een uitgebreidere toelichting en daar leer je weer een hoop van. Mogelijk heeft dat Commissaris van de Koning René Paas (op foto: midden) ook een beetje geholpen.
Wietboerderij ‘Hollands Hoop’
Voor Kees was het maken van het spel een feestje. ‘Ik kreeg mijn inspiratie onder meer uit de krant en uit boeken over Groningen. Maar ook door gewoon met mensen te praten. Zo heb ik veel hulp gehad van Aalf Aalfs, hij weet verschrikkelijk veel over de stad en de provincie, een lopende Wikipedia’, grapt Kees. Een klein deel van de vierhonderd vragen zijn afkomstig uit het oude spel ‘Rondje Groningen’ dat in de jaren negentig uitkwam en waar Kees ook aan meewerkte. Maar veruit de meeste opgaven zijn nieuw bedacht en ook actueel. Zo komen er vragen voorbij over de beruchte wietboerderij ‘Hollands Hoop’ uit de gelijknamige televisieserie die momenteel elke zaterdag wordt uitgezonden op NPO2.
Duistere onderwerpen
De lievelingsvragen van Kees sluiten hier wel wat op aan. ‘Ik hou wel van de wat duistere onderwerpen’, vertelt hij grijnzend. ‘Over de roemruchte Groninger IJje Wijkstra bijvoorbeeld uit Doezum. Die krijgt in het jaar 1929 een verhouding met de vrouw van zijn vriend Hendrik Wobbes, die zit vast wegens diefstal. De overspelige vrouw genaamd Aaltje laat haar zes kinderen in de steek om bij IJje te zijn. Voor deze misdaad wil de burgemeester van Grootegast Aaltje aanhouden. Omdat de burgervader problemen verwacht stuurt hij vier veldwachters naar IJjes huis om haar op te halen’, vertelt Kees. ‘De vraag op een van de kaartjes luidt: Hoeveel veldwachters schoot IJje Wijkstra bij deze actie dood?’ Het spel ‘Krek’ is te koop bij de VVV in de stad, boekhandels, spelletjeswinkels en online via www.nobelman.nl/krek
*De antwoorden: Eemshaven en Lauwersoog, stamppot boerenkool met droge worst, Appingedam, hij verraadde in 1580 de Groningers aan de Spanjaarden, Lutjegast, Sauwerd, Hoogezand, alle vier.
‘Kunst die wat voorstelt, zo noem ik met een knipoog ons museum. Je herkent wat er geschilderd of gebeeldhouwd is.’ Rob Møhlmann is de trotse eigenaar van Museum Møhlmann in Appingedam, waar een indrukwekkende collectie realistische en figuratieve kunst te zien is. Zijn eigen werk hangt er ook. ‘Ook ik schilder realistisch, heel precies. Dat kan van alles zijn, een tak met besjes die ik vind in de tuin kan al perfect zijn.’
Ron Mohlman
Naast zijn eigen werk hangen in het museum, dat is gevestigd in een monumentale boerderij, werken van alle vooraanstaande Nederlandse realisten. Daar zitten heel wat Groningers bij. Rob: ‘Dankzij Minerva zijn er veel goede kunstenaars in het noorden. Ieder jaar hebben we een grote overzichtstentoonstelling van de 100 beste realisten van dit moment, en het zwaartepunt ligt bij de Groningers. En of je nou van landschappen houdt, van stillevens of portretten, er hangt zoveel dat iedereen wel aan zijn trekken komt.’
Gerrie ging even kijken in het museum. ‘Ik hou er wel van als ik zie wat het voorstelt.’ (zie filmpje)
Museum Møhlmann is onderdeel van de ‘Welkom op de wierde’ fietsroute.
‘Ons hart ligt hier’, zegt Sytze Greidanus. ‘We zien nu onze droom in vervulling gaan, we hebben een fijn gezin en een mooi restaurant in het mooiste dorp van Nederland’. Het bijzondere restaurant De Oude Sluis in Zoutkamp is een van de weinige Groningse gelegenheden die in de ‘Lekker500’ staat. Dat is een onafhankelijke restaurantgids die hoog aangeschreven staat.
Sytze en Famke, oorspronkelijk uit Kloosterburen en Pieterburen, hebben de zaak opgericht. Ze vestigden zich drie jaar geleden in Zoutkamp nadat ze een flinke dosis horeca-ervaring op deden in onder andere het Amstelhotel.
Maar hun geboortestreek bleef trekken.Een van hun doelen was om de prestigieuze ‘Lekker500’ te halen. En dat lukte. ‘Ik heb altijd in bedrijven gewerkt waar zo’n vermelding eigenlijk normaal was’, geeft chef-kok Sytze toe. Niet zo gek, hij heeft ervaring bij het sjieke Amstelhotel in Amsterdam en als sous-chef bij ’t Feithhuis i
n Groningen. Toch was hij aangenaam verrast toen het tot hem doordrong dat er in Nederland maar liefst 15 duizend restaurants zijn. Het stel doet dan ook wel erg hun best op hun culinaire pareltjes. Ze houden van het echte, pure ambacht: zelf het brood maken en het ijs. Zelfs de bonbons zijn zelfgemaakt. ‘We streven naar echte verwennerij’, zegt Famke, ‘mensen moeten met een grote glimlach de deur uitgaan, dan is onze opzet gelukt’.
‘Groningen is het orgel-Mekka van de wereld. Vrijwel nergens zijn er zoveel historische orgels te vinden als hier’. Echte Groninger Eeuwe Zijlstra en beroemd organist weet waar hij het over heeft. Hij kent alle Groninger orgels, tot op de laatste toets. Vooral de Schnitger, de Stradivarius onder de orgels, bespeelt hij met grote regelmaat. Ieder jaar wordt in Groningen het Schnitger festival gehouden. Niet zo gek, als je bedenkt dat Groningen de enige stad is met maar liefst drie Schnitgers op loopafstand. Geen enkele stad ter wereld herbergt zoveel van deze ‘pronkjewails’. Eeuwe bespeelt ze met veel liefde, net als de andere oude pijporgels in een van de vele Groninger dorpjes. Zoals die in het gehuchtje Krewerd, daar huist het oudste bespeelbare pijporgel van de wereld ‘de schreeuwerd van Krewerd’, gebouwd in de late middeleeuwen. Maar ook ver buiten
de provincie- en zelfs landsgrenzen slaat Eeuwe Zijlstra de goede toon aan en is hij een graag geziene organist. ‘Het ene orgel is het andere niet’, legt Eeuwe uit. ‘Ze zijn allemaal anders ingericht en hebben hun eigen klankkleur en formaat. Dat is wel eens lastig’, legt hij uit. ‘Mensen waren een paar eeuwen terug veel kleiner, dus soms moet ik mezelf haast opvouwen om te kunnen spelen’, grijnst de boomlange Groninger. ‘Andere orgels zijn juist heel groot, hebben meerdere klavieren en heel veel registerknoppen en pedalen. Dan is het heel hard werken om muziek te maken’, legt de musicus uit. ‘Ik moet er dus ook voor zorgen dat ik fysiek in conditie blijf. Er komen zoveel krachten bij kijken, het is eigenlijk topsport’. En inderdaad, vergeleken met een alledaags keyboard of doorsnee pianootje is een gemiddeld pijporgel monsterachtig. De pijpen torenen hoog boven de bespeler uit en produceren gigantische geluiden met een geweldig volume.
‘Haast intimiderend’, grijnst Eeuwe, ‘dat was vroeger natuurlijk ook de bedoeling. In de kerk fungeerden de klanken ook een beetje als stem van God’. Toch maakt Eeuwe er zijn missie van om het orgel uit de kerk te halen. ‘Niet letterlijk natuurlijk’, maar zo’n prachtig instrument maakt natuurlijk veel meer muziek dan alleen maar psalmen van Bach of Gregoriaanse liederen. Je kunt er werkelijk alles op spelen’, vertelt Eeuwe geestdriftig.
Grijnzend vertelt hij: ‘vaak ‘verjazz’ ik de stukken een beetje, of speel ik wat mijn gevoel me op dat moment ingeeft. David Bowie of andere popmuziek. Dat wordt me niet altijd in dank afgenomen door mensen die orgelmuziek als religieuze muziek zien. Maar dat maakt mij niets uit, het orgel is niet alleen van de kerk. Het is van iedereen’.
Even de natuur tussen je tenen voelen? Het Mammoetpad in Muntendam is een blotevoetenpad met vele extra’s. Avontuurlijke houten paden over het water, klim- en klauterpalen, een vlot en spannende ‘mammoetbotten’. Maar het is bovenal een prachtig natuurgebied. Je vindt er de meest fantastische libellen in alle kleuren. Het Mammoetpad hoort bij de Heemtuin en is ook met schoenen aan erg de moeite waard. Er is een natuurbos, een cultuurtuin en een fruitboomgaard.Het hele jaar door zijn er activiteiten. De Heemtuin zelf wordt gerund door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
‘Ik vond vooral het vlot leuk, de paden over het water én de blubsie! Groetjes van Yfke’.
‘Ik ga er vaak heen om te fotograferen. Bloemen en libellen, in de herfst de paddenstoelen. Prachtig, uniek gebied! Groeten, Arend’.
Marc Wiers-Dagnino (1973) is een Groninger in hart en nieren en al sinds zijn studie een populaire presentator bij RTV Noord. Hij forenst tegenwoordig tussen Groningen, Straatsburg en Genua en schrijft daar wekelijkse verhaaltjes over. Marc verwoordt het gevoel van een Groninger in de Italiaanse stad Genua. Die korte anekdotes zijn nu gebundeld tot zijn debuut
: ‘Kaaskop in Gorgonzolaland’. Het zijn portretjes van stille helden en zachte krachten die met kleine gebaren en bijzondere keuzes het leven kleuren. Zo schrijft hij vaak over zijn Italiaanse schoonfamilie, en als hij de kans krijgt over plaatselijke lekkernijen. Of over die Groninger pensionado’s, oom Gerrie en tante Aaltje, die hij op een dag tegenkomt in Italiaans dorp. Ze hebben een camping in de maag gesplitst gekregen en spreken geen woord over de grens. Voor de ogen van Marc bestellen de onervaren campinghouders per ongeluk vijftTIG in plaats van vijfTIEn pizza’s. Of over Tammo de buurman met zijn aangezet Gronings accent. Hij wordt ontmaskerd als Italiaan, gevlucht voor problemen uit zijn moederland. Omdat zijn Italiaanse man Roberto Nederlands (!) doceert in verschillende landen woont het stel momenteel op maar liefst drie plekken; Straatsburg, Genua en Groningen. In die Europese steden ziet hij veel verschillen maar met name veel overeenkomsten. Die observaties worden afwisselend geïllustreerd door hele gewone en bijzondere mensen uit bella Italia en mooi Grunn. Soms vertelt Marc sterke verhalen, vaak hilarisch en meestal heel ontroerend.
Maar altijd herkenbaar, en niet alleen voor Groningers.
Boek bestellen? www.kaaskopingorgonzolaland.nl
Gelegen op het uiterste puntje van ons land, in Termunterzijl, staat een bijzonder hotel. In het vissersdorpje aan de Eems verrees vorig jaar een statig gebouw, gloednieuw, maar in oud-Groningse stijl gebouwd. De stijlvolle herberg ligt aan de rand van het dorp en kijkt uit over de het water, oude gemalen en de kleine jachthaven die het 250 zielen tellende plaatsje telt. Het Groningse hotel is een verborgen pareltje voor een weldadig weekendje weg, buitengewoon diner of inspirerende vergaderlocatie.
‘Fantastisch regionaal vlees, uitgebalanceerde kruiden en passie voor het vak zijn de ingrediënten van worsten die de perfectie benaderen’, oordeelde de jury van de noordelijke slagersdagen. De deskundigen hadden het over de huisgemaakte producten van Echte Groninger Patrick Knot. Behalve de bekende Groninger worst (goud met een ster!) maakt de jonge vakman ook Drentse en Spaanse worst en zelfs Hongaarse salami. De vakjury was zo onder de indruk dat hij maar liefst 14 keer goud won. 
Hopelijk is er in zijn ouderwetse slagerswinkel aan de Nieuwe Ebbingestraat plek voor alle oorkondes en medailles waar hij mee thuiskwam. ‘Deze bekroningen betekenen veel voor mij’, aldus de prijswinnende slager. ‘Het slagersambacht zit in de familie. De ambachtelijke wijze waarop de worsten worden gemaakt gebeurt evenals grootvader dat 60 jaar geleden al deed, maar dan in een nieuw jasje gestoken. Een voorbeeld hiervan is de leverworst in échte darm met grove stukken lever, maar ook de bloedworst met stroop en rozijnen’, aldus Patrick. Behalve zijn verschillende droge worsten gooiden ook de zelfgemaakte Groninger -, boeren- en Hausmacher leverworst hoge ogen. En ook de bloedworst, paardenworst, gehaktballen, peper- en Brunswijcker metworst werden zeer goed door de jury beoordeeld.
Patrick Knot en zijn vriendin Deborah Kamminga openden ruim twee jaar geleden hun eigen slagerij aan het begin van de Nieuwe Ebbingestraat, tegen het Noorderplantsoen aan. De nieuwe eigenaren gaan met de tijd mee. Ze zijn actief op social media je kunt ook online je vlees bestellen en zelfs laten bezorgen. Toch zijn ze ook ouderwets, op een goede manier dan. Ze houden van regionale producten en authentieke kwaliteit. Zo staat er elke dag op een bord te lezen waar het vlees die dag vandaan komt, dat wil zeggen: van welke Groningse boerderij. En zo weet het slagersechtpaar zeker dat de beste kwaliteit in de vitrine ligt. En hun klanten weten dat ze het beste uit de streek op hun bord (of uit het vuistje) hebben.
Volg Slagerij Patrick op Facebook
‘Groningen was klaar voor een hostel als dit’, glimlacht Anna Liefers (28, links) trots terwijl ze door de woonkamer van haar containerhostel loopt. Ze wijst naar de jonge gasten die vanaf de palletbank verdiept zijn in hun laptop of een praatje met elkaar maken. ‘We hebben momenteel een leuke vaste groep gasten, buitenlandse studenten die nog geen woonruimte hebben kunnen vinden. Gezellig sfeertje’, vindt ze. Maar het Rebel Rebel Hostel op het voormalige Suikerunieterrein is er ook voor de stadjers benadrukt ze. ‘We hebben regelmatig activiteiten. Een bandjesavond, ciderproeverij of kok die voor een heerlijke maaltijd zorgt. Al dan niet geserveerd bij het kampvuurtje in de buitenruimte’, vertelt ze. Anna en haar compagnon Anika Postma (30, rechts) staan ook open voor creatievere evenementen. ‘We hebben regelmatig de Do-it-Yourself-Dinsdag. Dan leren we bijvoorbeeld hoe je mooie dingen maakt met tie dye’.
Ze zag in andere bruisende steden dat gezellige lowbudget hostels met goede faciliteiten het prima doen. ‘Groningen heeft ook dat levendige, internationale sfeertje. Ik vond dat zoiets hier perfect past’, vertelt ze. ‘Toen heb ik samen met Annika een businessplan geschreven, dat had ik gelukkig op de hotelschool geleerd’, grijnst ze. Een succesvolle crowdfunding volgde, overleg met de gemeente en een zoektocht naar de goede plek. Het werd de creatieve nederzetting aan de rand van de stad. En hiermee zorgen Anna en Annika ervoor dat het licht op het stedelijke rafelrandje aan het Hoendiep altijd blijft branden.
Rebel Rebel heeft 27 bedden, verspreid over drie gepimpte zeecontainers met hun eigen thema. Er is bijvoorbeeld de gemengde Jungleroom, de Lazy Stardustroom – Girls Only- maar ook een tweepersoonskamer genaamd ‘Queen Kitsch’, gelijknamig ingericht met kitscherige beeldjes en een spiegel met een roze pluche omlijsting. Een slaapplaats in het hostel is vanaf 17,50 per nacht en daarmee een van de goedkoopste overnachtingen in de stad.
In de open keuken staan ondertussen twee jongevrouwen, hun lunch te op te warmen op het fornuis. Een gesprek in het Engels wordt onderbroken door geschaterlach. Een studente sloft in joggingbroek door de eetruimte en sluit zich aan bij leeftijdgenoten in de zithoek. Hier wordt duidelijk niet gestresst, er heerst een relaxt sfeertje, of beter gezegd: een chille mood.
Of het concept van het Rebel Rebel Hostel nu precies was wat haar voormalige docenten van de Hogere Hotelschool voor ogen hadden valt te betwijfelen. Maar met de opgeprikte, strenge voorschriften van die horeca-opleiding had ze toch al niet zoveel. ‘Ik kom uit de Groninger horeca, en hebt gewerkt in Simplon en De Kar. Dan is zo’n hotelschool wel een beetje anders’.
De naam Rebel Rebel past daarom goed bij de jonge hostelier. Het hippe hostel dat bestaat uit een aantal zeecontainers staat op het terrein van de voormalige Suikerfabriek, de deur staat open voor iedereen. ‘Een vriendinnengroep die een weekendje weg is, of bezoekers van een evenement zoals Paradigm of Noorderzon’, vertelt Anna vrolijk. ‘maar ook backpackers of verdwaalde toeristen, ze nemen allemaal hun eigen sfeer en verhalen met zich mee. Dat is toch geweldig?’
Meer info en reserveren: rebelrebelhostel.com
‘De grond is hier in Oost-Groningen ontzettend vruchtbaar, al onze planten doen het hier enorm goed’, vertelt Andries Bierling (foto) opgetogen. Hij heeft het over zijn vele soorten siergrassen en buitenplanten, maar de typische potplanten zoals de Siergember, Olifantsoor en Diamantgras doen het daar in Meeden ook goed. Het is slechts een kleine greep uit de zee aan verschillende planten van Tuingoed Foltz in Meeden. De specialiteitenkwekerij mét brocantewinkel is inmiddels een begrip in heel tuinminnend Nederland. Elk seizoen is er iets speciaals te zien, zelfs in de winter. De eigenaren Bob Foltz en partner Andries houden de traditie in ere om dan hun tuin- en brocantewinkel om te toveren in een Christmas Fair genaamd ‘Saints & Angels’. Overigens zijn er dan ook nog voldoende planten te bewonderen.
Fonkelende kroonluchters, glinsterende kandelaars, van glaswerk tot prachtige serviezen, van mariabeelden tot stoere vachten. ‘De brocante verzamelen we zelf, in België en Frankrijk’, vertelt Andries. ‘We zijn allebei dol op mooie oude spulletjes. Voor zowel binnen als buiten, trouwens’. Hij wijst naar een van de tuinen: ‘oude hekwerken, gevelstenen en zelfs met gebruikte troggen uit de vorigeeeuw kun je ons heel erg blij maken’, glimlacht hij.
Dat het stel ooit een specialist in groen zou worden hadden ze vroeger nooit gedacht, al zat de liefde voor tuinieren er altijd wel in. Maar die passie laaide pas echt op toen ze in de jaren negentig een boerderij met grote tuin kochten. Bob was destijds nog balletdanser en choreograaf, maar liep stage bij een kweker om te leren hoe hij met zijn nieuwe tuin om moest gaan. ‘Na drie weken nam ik ontslag bij mijn dansgezelschap’, grijnst hij, ‘ik was er toen al van overtuigd en verzekerde Andries: “Ik word kweker!” Hun gezamenlijke droom ging echt in vervulling toen ze de 100-jaar oude boerderij ‘Mastenbroek’ met een flinke lap grond in het Oost-Groningse Meeden vonden. ‘De planten doen het hier zo goed’, zegt Andries enthousiast. ‘In maart 2000 gingen we open en in juni stonden de Phloxen en Persicaria’s al anderhalve meter hoog.’
Tuingoed Foltz heeft een hele goede reputatie bij plantenliefhebbers, binnen en buiten de provinciegrenzen. ‘Dat komt omdat we specialiteiten hebben zoals Echinacea, Salvia’s en siergrassen’, legt Andries uit. Elke soort gras heeft zijn eigen charme. Diamantgras is bijvoorbeeld zo prachtig’, zegt hij stralend. ‘Als daar ’s ochtends druppels in de aren hangen en de zon schijnt er op, lijken het net diamanten’. Hij noemt meer favorieten op. ‘Vedergras met van die grote aaibare pluimen is ook vrij populair. En we hebben heel veel soorten Lampepoetsersgras, zelfs een zwarte. Die is best spectaculair om te zien’. 
De tuinmannen willen de kennis en kunde niet alleen voor zichzelf houden, ze dragen het graag over tijdens lezingen, workshops en rondleidingen, met of zonder arrangement. Aan activiteiten bij Tuingoed Foltz is dus geen gebrek, want waar het hart vol van is… Bob maakt er dan ook geen geheim van dat zijn liefde voor dansen al jaren geleden plaats heeft gemaakt voor planten. Hij vertelt: ‘Ik ben altijd met planten bezig en zou me geen ander werk kunnen voorstellen dat mij zoveel voldoening geeft’.
Wil je weten wat de openingstijden zijn, wanneer er activiteiten zijn of welke planten er allemaal zijn? Kijk op www.tuingoedfoltz.nl.
Liefhebbers van Magic, Pokémon, roleplaying games maar ook van gewone bordspellen kunnen hun hart ophalen in De Purperen draak. Eigenaren zijn Hillie en Martijn Bos. ‘We hebben wel 10 jaar gedroomd over een winkel als dit. We waren allebei al dol op bordspellen. Dat begon met Kolonisten van Catan, dat hebben we echt stuk gespeeld. Nu spelen we vooral alles wat nieuw uitkomt, Pixy Queen is bijvoorbeeld heel leuk. Er is eigenlijk maar 1 spel waar ik echt niet van houd en dat is Halli Galli. Die bel is gekmakend!’ In 2010 opende Hillie met haar man de winkel in Groningen. ‘We wilden graag eigen baas zijn. Op een dag zagen we in Edinburgh een winkel waar jongeren die normaal gesproken alleen achter de computer zaten werden aangespoord om miniaturegames te spelen. 
Dat houdt in dat je poppetjes verft en daar een spel mee speelt. Zoiets wilden wij ook, een plek waar jongeren bezig kunnen zijn.’ En dat is gelukt. Achterin de winkel in Groningen is een grote ruimte ingericht met tafels waar je de spellen kunt spelen die er ook worden verkocht. ‘Wij begonnen in 2010 de winkel met 2 tafels om aan te spelen. Dat was na 1 maand al te weinig. De complete Magic community, waarvan wij het bestaan niet eens kenden, kwam hier naar toe. En het is altijd druk gebleven.’
Magic wordt bijna de hele week door gespeeld, op woensdagmiddag zijn de tafels gevuld met Pokémonkaarten en op weer een andere dag wordt er Dungeons en dragons gespeeld. Allemaal spellen die zich in een fantasiewereld afspelen. ‘Veel van onze bezoekers hebben iets bijzonders, een autismespectrum stoornis bijvoorbeeld, en juist die mensen voelen zich hier erg op hun gemak. Het zijn jongeren die als kind van dino’s hielden en het heelal, toen van Bionicles en daarna komen wij.’
Magic is een kaartspel waarin ‘wizards’ strijden om levenspunten. Het zijn vooral studenten die dit spel spelen. ‘De sfeer is hier goed, iedereen is welkom.’vertelt speler Mart. Zijn buurman Jeroen, die regelmatig toernooien organiseert, vult aan: ‘Er zijn altijd wel mensen om mee te spelen, kaarten te ruilen of te kletsen. En iedere week is er een Magic toernooi. Daarvoor komen liefhebbers uit heel Groningen maar ook uit Drenthe en Friesland. Zoiets als deze plek vind je verder nergens in het noorden.’
Larpers, van Live Action Role Playing game oftewel rollenspellen, kunnen ook hun hart ophalen bij de Purperen Draak. Er zijn wapens te koop, harnassen en gewaden. ‘Ik ben zelf ook een Larper.’ vertelt Hillie. ‘Twee weekenden per jaar dompel ik me samen met de Groningse LARP groep Atilla onder in de wereld van ‘Elbaria’. Een land bevolkt door mensen met magische gaven, elfen en dwergen. Ik ben dan Brida Nachtraaf, een zieneres van het moerasvolk. Compleet met bruin -groen gewaad. We proberen dan met zo’n 40 man een opdracht te vervullen. Zo’n weekend voelt voor mij als thuiskomen, die mensen worden een soort familie van je.’ Ook in de winkel is in de loop van de tijd een community ontstaan. ‘Van nature ben ik vrij introvert. Best wel gek dus dat ik in een winkel werk waar het continue de zoete inval is. Maar het is mijn tweede thuis, het zijn ‘onze’ jongens (en meisjes) dus ik doe het graag. Natuurlijk moeten we omzet maken anders kunnen we de zaak niet open houden maar dat iedereen hier kan komen spelen en zichzelf kan zijn is voor ons het belangrijkste.’
Zoet nieuws! De lekkerste toetjes- en taartjeswinkel Toet heeft er een locatie bij. Op het hoekje van de Ubbo Emmiusstraat (nr.19) en de gelijknamige singel heeft meesterbakker Joanna Schouten een heerlijke ruime ‘stads-serre’ geopend. Hier kun je je vork prikken in kunstwerkjes als echte Hollandse appeltaart, warme peren tarte tatin, sinaasappelcheesecake, pompoentaart met speculaaskruiden of een vegan crumble met herfstfruit en panna cotta. Desgewenst gluten- suiker- lactosevrij of veganistisch. 
Er staan ook hartige taartjes op het vingerlikkende menu: een aardappelquiche, Indische pompoenpannekoekjes en, spannend, de gekarameliseerde knoflooktaart. In het pittoreske pandje aan het Zuiderdiep 85 huist nu Toet Pannenkoek. En dan krijg je niet zomaar een pannenkoek op je bordje, maar wat dacht je van vegan american pancakes, pannekoek met appel of pruimencompote, of een maïspannekoek met guacamole en salsa? En het mooie is… Er is daar dus óók een toetjeskaart. 
Maar hoe rol je eigenlijk als doctorandus Internationale Organisaties in je eigen biologische, fairtrade toetjes- pannenkoeken- en taartenzaak? Het begon voor Joanna als tiener al met beknibbelen op de avondmaaltijd voor buitensporige desserts buitenshuis. ‘Na m’n eindexamen studeerde ik in Spanje en zocht dan speciale adresje om bijzondere zoetigheden uit te proberen,’ vertelt Joanna Schouten, oprichter van toetjesparadijs ‘Toet’. ‘Zo leerde ik bijvoorbeeld chocoladefondue kennen, toen nog totaal onbekend in Nederland.’
De liefde voor zelfgemaakte nagerechten en baksels zat er bij Joanna dus al vroeg in. Daarnaast geloofde ze heilig in fairtrade, biologisch en authentiek. Volgens de onderzoeken destijds zou daar echter geen markt voor zijn. ‘Dus deed ik zelf maar marktonderzoek. Letterlijk,’ zegt ze lachend, ‘óp de markt dus.’ En daar bewees Joanna haar gelijk. Vanuit haar kraam gingen de zelfgebakken limoen-meringuetaartjes, stukken dadeltaart met toffeesaus en de cheesecakes met frambozenspread als zoete broodjes. ‘Ondanks alle waarschuwingen was er dus wél een markt voor,’ vertelt Joanna. ‘Mensen houden van huisgemaakt, eerlijk en puur. Daar willen ze best iets meer voor betalen. Maar natuurlijk komt de smaak op de eerste plaats, het moet wel lekker zijn.’
En daar is helemaal niets mis mee, Joanna en haar gediplomeerde taartenbakkers en toetjesmakers zorgen daar wel voor. Naar wens ook zonder gluten, suiker, lactose of dierlijke producten.
Bovendien kunnen zoveel vaste klanten en fans van over de hele wereld er niet naast zitten. ‘Er schuiven hier veel Engelsen en Duitsers aan, maar ook veel Groningers hoor,’ vertelt de succesvolle ondernemer. ‘Eigenlijk voelt iedereen die niet van eenheidsworst houdt zich hier thuis.’
http://www.toet.nu/
Thijs Huisman was altijd al dol op het water en op zeilen. Nu is hij eigenaar van zeilschool Blauwestad, bootverhuur Blauwestad én hij heeft jachthaven Midwolda voor de deur. ‘Het Oldambtmeer vind ik perfect. Het is groot, je kunt van hieruit meerdere tochten maken in de omgeving en het is niet zo druk dat je bijna op een ander botst.’
Ook een fijne plek om te leren zeilen dus. ‘We geven natuurlijk les aan kinderen in zeilen of surfen maar ook veel aan volwassenen. 
Je kunt individueel of met een groepje les nemen op jouw niveau. We geven als een van de weinigen ook les in een kajuitzeilboot. Het is namelijk best pittig om zo’n groot schip goed de sluis en de brug door te krijgen of aan te leggen en bij ons kun je dat leren.’
Het Oldambtmeer kan zich qua grootte meten met de Friese meren maar is een stuk rustiger. ‘Zeker als je niet zo veel zeilervaring hebt is dat fijn, en veilig. Maar ik moet zeggen dat we het afgelopen zomer behoorlijk druk hebben gehad, op de mooie dagen waren alle zeilboten en sloepjes verhuurd, dus het wordt al wat drukker!’ lacht hij. Naast zeilboten en sloepjes kun je ook een motorboot of kano’s huren. ‘Je kunt over het meer varen, of langs de villa’s in Blauwestad. Eén van mijn favoriete tochtjes is de Oldambtroute over het Termunterzijldiep en langs Scheemda. Deze voert langs een molen, zo’n mooi plekje is dat.’ Hoewel hij blij is met zijn bedrijf is er één ding dat hij jammer vindt: ‘Ik heb het soms zo druk met mensen inschrijven voor cursussen en boten verhuren dat ik zelf niet eens aan varen toe kom!’
Met een propvolle speellijst in binnen- en buitenland en een miljoen Facebookfans is de Gronings-Keltische band Rapalje een van de grootste exportproducten van Groningen. Doedelzakspeler en fluitist David Myles (35) is een van de vaste leden. Hij lijkt met zijn rossige lange manen, doedelzak en kilt zo weggelopen uit een oude clan in de Schotse Hooglanden. Hoewel hij op de eerste plaats een echte Groninger is, stroomt er wel degelijk Schots bloed door zijn aderen. ‘Ik ben inderdaad ook écht Schots’, onthult hij grijnzend. ‘Mijn vader komt uit Dundee. Dat ligt weliswaar niet in de Highlands, maar in het midden van Schotland.’ De mannen treden al meer dan twintig jaar op met hun overwegend traditionele folk-muziek in Nederland, België en Duitsland. Maar eigenlijk zijn de muzikanten in heel Europa graag geziene gasten. In juni staat ieder jaar in Groningen het Rapalje Zomerfolk Festival gepland. Het Stadspark wordt dan omgetoverd tot Keltisch feestterrein. Met tientallen bands, varkens aan het spit en aardewerken bekers voor het echte Groningse Rapaljebier. Ook voor kinderen wordt van alles georganiseerd. Overnachten kan vlakbij op camping Stadspark. Daar zie je dan ineens mannen in kilts met een wc-rolletje lopen 😉 . Tip: Rapalje is vaak op tournee. Voor meer folk en gezelligheid in Groningen kun je bijvoorbeeld terecht in de Ierse pub O’Ceallaigh.
‘Traditionele folkmuziek kan vrolijk zijn, of gevoelig maar het brengt altijd sfeer met zich mee’, volgens David. ‘Het betekent voor mij vooral gezelligheid. En dat gevoel willen we steeds met Rapalje oproepen. Niet voor niets is ons motto ‘Be easy and free’.
Geen zin om hutje mutje op het strand te liggen? Op het grote zandstrand aan het Oldambtmeer heb je alle ruimte! Er staan gave speeltoestellen en het water is niet diep. Het water in Blauwestad is schoon en helder. Ernaast vind je Zeilschool en Bootverhuur Blauwestad, daar kun je een ijsje eten en op het terras zitten. Het Oldambtmeer is een groot aangelegd meer in de Blauwestad. Dit strand vind je aan de Strandweg in Midwolda.
‘Fijn en schoon strand, en de speeltoestellen zijn echt heel mooi. Ik vond het een ontdekking! Groeten uit Midwolda, Marleen’
‘Hij schildert alles zo echt, alsof je het zo van de muur kunt pakken, echt kunst,’ vertelt bezoeker Stoffer, die duidelijk onder de indruk is. Hij bekijkt het werk van schilder Henk Helmantel, die bekend staat om zijn levensechte stillevens van brood, middeleeuwse bekers, fruit en andere voorwerpen. Je kunt het werk van Helmantel bekijken in zijn eigen museum in Westeremden.
De tentoonstellingen worden gehouden in de middeleeuwse schuur, Helmantel woont en werkt zelf in het voorhuis: de Weem (betekenis: pastorieboerderij). Henk Helmantel heeft de voormalige pastorie precies herbouwd zoals het er in de middeleeuwen ook uit zag. Het is prachtig om te zien, net als de omliggende tuin. Bij goed weer is hier terras.
Naast de Weem staat de middeleeuwse Andreaskerk die ook zeker de moeite waard is. De muurschilderingen en bewerkte gewelven zijn prachtig. Deze kerk is iedere dag open voor bezichtiging.
Vind je het werk van Helmantel mooi en wil je het zelf ook wel in huis hebben hangen? Neem dan een kijkje bij museumwinkel Zus en zo. Hier verkopen ze giclées (hele mooie reproducties) van zijn werk. Leuk om te weten: Helmantels nichtjes Ageeth en Gerda Helmantel bestieren deze winkel!
Opnames 2015
Het is mooier dan speelgoedtreintjes, meerijden op de historische stoomtrein S.T.A.R. tussen Veendam en Stadskanaal. In de zomer kun je een paar keer per week dit nostalgische ritje maken. Er zijn ook speciale ritten zoals een HighTea rit op Moederdag, een speciale fiets-mee rit of de Teddyberen express.
Stoffer rijdt een dagje mee. ‘Het leuke is dat je zo dicht langs de achtertuinen van bewoners rijdt, dat je de mensen gewoon ziet zitten. Groeten uit Veendam én Stadskanaal’.
‘Ready for another magical journey?’ Heel veel dance- en art-liefhebbers weten het weekend van 11 augustus het Groningse festival Paradigm weer te vinden. Paul Grimmius (35) en Piter Terpstra (39) zijn de geestelijk vaders van Paradigm, een van oorsprong underground danceclub aan de Helsinkistraat. Inmiddels zijn de feesten, met als hoogtepunt het festival wereldberoemd en helemaal ‘bovengronds’. Duizenden mensen uit heel Europa en daar buiten komen af op de housemuziek gecombineerd met allerlei vormen van kunst. Ze logeren bij Groningers via Air BnB, in een van de gezellige hostels maar de meesten overnachten in een tentje op het festivalterrein.
Inschuifrestaurant de Wolkenfabriek, een concertzaal, architecten, designers en inmiddels is het Suikerunieterrein in de stad Groningen nu dus ook de thuisbasis van Paradigm. Daarmee voegen Paul, Piter en een heleboel vrijwilligers zich bij de pionierende creatievelingen op het hippe industriegebiedje, net buiten de binnenstad. En dat het met de creativiteit wel snor zit, kon iedereen die de vorige zomer over de ring reed, goed zien. In het enorme fort van boomstammen, de metalen tempel genaamd ‘The Dome’, het fonkelende sprookjesbos en het ‘hemelbed’ van lichtgevende kwallen zit veel vakmanschap en artistiek talent. De bouwers en kunstenaars voelen zich thuis op het Suikerunieterrein en kunnen daar ook helemaal los gaan.
‘Paradigm is niet alleen maar een dansfeestje’, benadrukt stadjer Paul. ‘Er zitten echt idealen achter, er is ook ruimte voor spirituele bezinning. Een belangrijk uitgangspunt van Paradigm is namelijk het streven naar een beter milieu en een betere wereld. Daar hoort onze directe omgeving natuurlijk ook bij, rekening houden met onze buren. Verder werken we samen met goede doelen en proberen zo duurzaam mogelijk te werken. Daarnaast hebben we ook verschillende ecologische experimenten op het terrein.’
Kaartje kopen? paradigmfestival.com
Er is altijd wel iets te zien of te doen bij de Fraeylemaborg in Slochteren. Het interieur is prachtig en bijzonder goed onderhouden. Kinderen kunnen zich verkleden en een speurtocht doen. In het koetshuis zijn exposities, er is een restaurant met fijn terras en dan is er ook nog het aangrenzende Slochterbos. Hier kun je een flinke wandeling maken, in de herfst eikels en kastanjes zoeken en er staan tien ‘folly’s’, kunstige gebouwtjes. 
Het hele jaar door zijn er evenementen zoals fairs of nagespeelde veldslagen. De moeite waard dus, deze Groningse versie van een kasteel.
‘Er is hier heel vaak wat te doen. Dat is mooi, als een borg zo in gebruik blijft! (en het koper was geweldig gepoetst, zegt Alie)
Groeten uit Slochteren, Alie en Wim’
‘Ze zeggen dat een bezoekje hier helpt tegen de heimwee,’ vertelt Olga Chamova met een glimlach. In haar Russische specialiteitenzaak Vjatka heeft ze een koninkrijkje gecreëerd waar niet alleen weemoedige Russen hun hart kunnen ophalen. Eigenlijk alle inwoners van de voormalige USSR-landen en Oost-Europa voelen zich thuis zodra ze de drempel van Nieuweweg 19 passeren. ‘Maar er komen hier ook heel veel Nederlanders hoor. Die vormen het grootste deel van mijn klantenkring.’
Achter het glas van de kleurige etalages ontvouwt zich een nostalgisch landschap van van handgeschilderde matroesjka’s, luxe bontmutsen, weelderige serviezen, Fabergé-eieren, kleurige shawls en glamoureuze poppen. In de vitrine liggen exclusieve kaviaar, gedroogde vis en Moskovskaya-rookworsten uitgestald. En Russen houden ook van zoet, zo blijkt uit een uitgebreid scala aan snoepjes, koekjes en gebak.
De winkel fungeert ook als dorpspomp waar mensen met Oost-Europese roots elkaar ontmoeten. De aimabele Olga is hierbij een onmisbare spil. ‘Vaak praten we over ons moederland en worden er mooie herinneringen opgehaald.’ De liefde bracht haar 20 jaar geleden naar Groningen. ‘Ik vond alles in het begin zo grijs. Maar inmiddels ben ik helemaal gewend en hou ik echt van Groningen. Omdat ik elke dag in deze omgeving ben,’ ze wijst om zich heen, ‘mis ik Rusland ook niet zo.’
‘Ze zeggen dat een bezoekje hier helpt tegen de heimwee!, Groeten uit Groningen! Olga’
‘Waarom verhuis je niet met je zaak naar Amsterdam?’ krijgen de eigenaren van Bloem en Plant in Musselkanaal regelmatig te horen. Want zo’n uitgebreide bloemenzaak, dat verwacht je toch niet in dit dorp? Maar Regina en René zijn hun vaste klantenkring in de regio trouw en moeten er niet aan denken om ergens anders een zaak te beginnen. ‘Mensen komen uit de wijde omgeving. Er zit hier ook een hele goede kapper in de straat en Westenmode, een hele grote kledingzaak, zit hier. Dus even naar de kapper, nieuwe kleren en dan voor de bloemen én de bijzondere inrichting naar ons’.
‘Ieder seizoen is anders en ieder boeket heeft een eigen verhaal, dat maakt dit zo’n prachtig vak! Groeten uit Musselkanaal, Regina en René Schut’
Piet Hein Eek: move over. De stadjers Teye en Daan van Moustache Meubelen zijn hard op weg een serieuze concurrent van die peperdure sloophoutdesigner te worden. Hun karakteristieke Moustachetafel is bijvoorbeeld al meer dan honderd keer verkocht. Het verschil met een Eek zit hem in de gedetailleerde, mozaïekachtige vormgeving. Maar het grootste contrast vormt het kostenplaatje. ‘De Moustachestijl bestaat uit goedkope, soms zelfs gratis stukjes afvalhout,’ vertelt Teye Krook (26). ‘We investeren ons geld liever in medewerkers,’ vult Daan Roeters (27) glimlachend aan. Een echte handgemaakte Moustache-bijzettafel heb je dan ook al voor honderd euro. Een grote eettafel met ingelegd schaakbord of Martinitoren(!) doet een luttele 1500 euro. De typische Moustachestijl ontstond overigens al lerende. ‘We begonnen met het verzamelen van kleine stukjes hout, gratis restafval van een houtzagerij,’ vertelt Daan. ‘Die blokjes en plankjes gingen we al puzzelend verlijmen en dat zag er uiteindelijk heel mooi uit. Maar een tafel moet je natuurlijk schoon kunnen houden,’ legt de hout- en metaalbewerker uit,’ en met alle randjes, gleuven en naden lukt dat niet.’ De perfecte oplossing voor dat dilemma is inmiddels hun handelsmerk geworden. Teye: ‘We kwamen op het idee om kunsthars over de oneffen houtjes te gieten. Hiermee worden alle gaten en kieren gevuld en komt er een mooie, gladde, onverwoestbare laag op het tafelblad.’
Moustache Meubelen blijkt niet alleen supercreatief en betaalbaar maar ook heel sociaal. Ze hebben meerdere jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst.
‘De jongens die hier werken komen eindelijk tot hun recht. En daar worden wij ook weer blij van. Groeten uit Groningen, Teye en Daan’
In het Stadspark zijn een grote speeltuin en een kinderboerderij
‘Het bijzondere aan camping Stadspark is dat het middenin de natuur is, maar binnen een paar fietsminuten ben je ook in de stad,’ vertelt eigenaar Jan-Willem Swieter (39) enthousiast. Met veel plezier vertelt hij nieuwe gasten dan ook de highlights van de stad, in welke taal je maar wilt.
Een heleboel Nederlandse steden beschikken over een stadscamping, maar die van Groningen springt er écht uit. Aan de rand van het Stadspark ligt namelijk een groen kampeerparadijsje waar behalve toeristen ook veel eekhoorns en vogels vertoeven. Met een dikke 140 hectare is het monumentale park ruim twee keer zo groot als bijvoorbeeld het Vondelpark.
Pensionado’s in campers, vakantievierders op doorreis, jongeren, stellen, kinderen, van alles wat. ‘Veel Duitsers’, aldus Jan-Willem, ‘vooral uit Noord-Duitsland zoals Bremen, Hannover en Hamburg. Ze houden enorm van Groningen’, zegt hij trots, ‘Het is voor hen vaak maar twee uurtjes rijden, maar dan zijn ze in een compleet andere sfeer.’
Ook steeds meer Nederlanders ontdekken het sfeervolle kampeerterrein. De vakantievierders komen uit het hele land met een tent, caravan of camper voor de cultuur en het uitgaansleven. ‘Om vervolgens de volgende ochtend weer wakker te worden van de zingende vogeltjes in dit bos’, aldus Jan-Willem.
‘Ik woon in de stad maar als het even kan kampeer ik hier. Heerlijk voor mij én mijn dochter! Groeten uit Groningen! Esther’
Het Stadspark in Groningen is twee keer groter dan het Vondelpark
Koffie, thee of cacao, allemaal zat het vroeger in mooi vormgegeven blikken. In museum ‘Het behouden blik‘ vind je een uitgebreide verzameling blikken en curiosa van bekende merken als De Gruyter, Douwe Egberts, Van Nelle, Van Houten, Broekema, Verkade, Niemeijer en Tiktak. ‘Bij ons kom je zoveel te weten over hoe onze samenleving veranderd is de afgelopen 100 jaar, en dat aan de hand van prachtige blikken,’ vertelt eigenaresse Carin van de Wal. Het museum in Uithuizermeeden is het hele jaar door op donderdag geopend van 10.00-17.00 uur. Alle andere dagen op afspraak.
Museum TV heeft opnames gemaakt in het museum, hier zie je alvast een voorproefje. De hele minidocumentaire zie je hier.
Een typisch Gronings fenomeen: slingertuinen. Rijke boeren lieten in de 19e eeuw parkachtige tuinen in Engelse landschapsstijl aanleggen rondom hun imposante boerderijen. De afgelopen jaren zijn veel van deze tuinen, met hun kenmerkende heuveltjes, slingerpaden en vijvers, zorgvuldig in oude glorie hersteld. Rob Berrevoets, eigenaar van de Blauwestadhoeve vertelt: ‘Ons pand stamt uit 1879. Toen wij hier kwamen in 2006 stonden hier schapen en ganzen in hoog gras. Er kwam er iemand uit het dorp met een ansichtkaart naar ons toe en zei: “Kijk, zo was het”. Toen hebben we ons daarin verdiept en besloten alles in die oude stijl te herstellen.’
De Slingertuinenroute door het Oldambt geeft een goed overzicht van dit groene erfgoed. Wouter rijdt in zijn oldtimer een stuk van de route.
‘Ik vond het heel erg leuk om door dit gebied te rijden, de Graanrepubliek maar dan in het echt! Groeten uit Oldambt, Wouter’
De droom van een eigen zaak combineren met de liefde voor poezen. Er zijn heel wat kattenliefhebbers die dat maar wat graag zouden willen. Hielkje Wester deed het gewoon. Ze sprong in het diepe met een voor die tijd volkomen nieuw concept, een koffietentje waar poezen rondlopen die je kunt aaien. Wat blijkt? Hielkje is niet de enige met een warm gevoel voor de spinnende diertjes. Haar Kattencafé ‘Op z’n Kop’ is al twee jaar een doorslaand succes.
Het is niet alleen het warme gevoel voor katten waarom ze elke ochtend met plezier de deur van haar zaak aan de Oude Ebbingestraat weer opent. ‘Het is mijn passie voor dieren én mensen’, vertelt de van oorsprong Friese ondernemer. ‘Ik word iedere dag weer blij van al die lieve snoetjes en de liefdevolle reacties van onze gasten’. 
Er is een grote behoefte aan een plekje waar mensen kunnen ontspannen en tegelijkertijd aandacht kunnen geven en krijgen van de poezelige viervoeters, zoveel is duidelijk. Hielkje heeft daarom het aanbod wat uitgebreid. ‘We hebben nu yogalessen, midden tussen de poezen’, vertelt ze. Dus terwijl je een pose aanneemt kan het maar zo zijn dat er eentje aan je tenen snuffelt of onder je doorloopt’, lacht ze. ‘Onze yogalessen zijn wat laagdrempeliger dan de gemiddelde yogales. Tijdens de oefeningen wordt er ook gewoon geknuffeld met de dieren en vooral gelachen. Dat zorgt voor extra ontspanning’. Wat ook uitermate relaxt is, zijn de Movienights tussen de katten. ‘Lekker met popcorn en een groot scherm films over katten kijken’, vertelt ze enthousiast, ‘of gewone klassiekers, het kan van alles zijn. Het is heerlijk om met een bak popcorn en een kat op je schoot te kijken’.
Yoga met katten is heel ontspannend
Reserveren en activiteiten: www.opznkop.nl
‘Wij proberen mensen door middel van de katten met elkaar te verbinden. Die vriendelijke sfeer proef je in het café. Het is laid-back, gezellig en persoonlijk. Door meer geluk te creëren en anderen daarmee aansteken wordt de wereld een stukje leuker!
Groeten uit Kattencafé Op z’n kop in Groningen van Hielkje’
Kanocamping meets VT-wonen, zo zou je Marenland in Winsum kunnen omschrijven. Je kunt er kano’s en fluisterbootjes huren, overnachten op de camping, in een huurtent of een echte bedstee en ook nog eens lunchen of dineren in hun geweldig ingerichte restaurant (De jongens uit de buurt). Een mooi groot terras aan het water doet de rest. Voor de kinderen is er een grote speeltuin met springkussen.
Marenland is een echt familiebedrijf. De broers Ruud en Robert runnen de boel en krijgen daarbij hulp van hun twee andere broers. Hun moeder doet de inrichting (en heeft daar duidelijk talent voor) en vaders doet de boekhouding. ‘We zijn opgegroeid in Winsum en toen we vorig jaar de kans kregen om dit over te nemen hebben we dat met beide handen aangegrepen. We hebben flink verbouwd, het terras is uitgebreid en je kunt ook heerlijk binnen zitten in de kas. Winsum is een heel mooi dorp om doorheen te kanoën. De pleziervaart weet ons ook steeds vaker te vinden. Bij het sluisje bij Schaphalsterzijl kunnen schepen hoger dan drie meter er niet door, dus de echt grote boten komen hier niet. Je kunt hier rustig peddelen dus!’
Tip 1: er ligt een geocacheroute op het water.
Tip 2: in Winsum is een erg leuk buitenzwembad: De hoge 4. Het zwembad ligt naast Marenland.
‘Wij kenden het hier helemaal niet, maar het is prachtig vanaf het water. We gaan hier zeker nog een keer heen met een groep vrienden.
Groeten uit Winsum, Ina en Ina’
<iframe src=”https://www.google.com/maps/embed?pb=!1m18!1m12!1m3!1d2382.635891690747!2d6.508218416034506!3d53.33187238349603!2m3!1f0!2f0!3f0!3m2!1i1024!2i768!4f13.1!3m3!1m2!1s0x47c9cec4b39ea667%3A0x7c6bfb7322490595!2sMarenland%20Recreatie!5e0!3m2!1snl!2snl!4v1588256288430!5m2!1snl!2snl” width=”600″ height=”450″ frameborder=”0″ style=”border:0;” allowfullscreen=”” aria-hidden=”false” tabindex=”0″></iframe>
Wil je écht goede koffie om thuis of op je werk een bakkie van te brouwen, dan moet je naar het Koffiestation. In de branderij aan de Paradijsvogelstraat nummer 10 in Groningen liggen verschillende grote jute zakken met ongebrande bonen klaar. De opschriften verraden een lange reis uit Ethiopië, Kenia, Brazilië en Colombia. En die vertegenwoordigen weer verschillende smaken. Maar aan mixen doen eigenaren Emiel en Douwe absoluut niet. ‘Er moet juist zoveel mogelijk van de originele smaak overblijven. Uit ieder land komt weer een andere boon, het is juist interessant om koffie uit verschillende streken aan te kunnen bieden. Uit Ethiopië komt bijvoorbeeld hele fruitige koffie, bonen uit Brazilië maken weer een heel goed 
espresso.’ Het begon allemaal met een enorme fascinatie voor échte lekkere koffie. ‘En een popcornpopper uit de kringloopwinkel’, vullen Douwe en Emiel lachend aan. Het blijkt dat de oprichters van microbranderij Het Koffiestation hun eerste zelfgebrande koffie uit een tweedehands popcornapparaatje gehaald. Maar het experimenteren hebben de Echte Groningers al weer een tijdje achter zich gelaten. Maar mede hierdoor branden en leveren ze al sedert 2012 de beste koffie van het noorden, volgens kenners. Groningse horecazaken als Wadapatja, Spaak, De Kleine Heerlijkheid en Toet nemen de geurige zakken koffie elke keer weer graag in ontvangst. Hun klanten zijn dol op het authentieke bakkie Groninger troost. Maar die typische smaak, daar gaat wel een heel procedé aan vooraf. 
‘Iedere boon heeft zijn eigen ideale temperatuur en brandtijd’, legt Emiel Driesten uit. ‘Alles wat er in de brander gebeurt wordt nauwlettend op de computer in de gaten gehouden.’ Een enorme koffieleut is Douwe overigens niet: ‘Ik ben juist minder koffie gaan drinken omdat ik meer eisen ben gaan stellen’, zegt hij, ‘liever één heel erg lekker kopje koffie dan tien slechte.’ De heren beweren met hun zwarte goud zelfs niet-koffiedrinkers om te krijgen. ‘Ik schat dat ik 30 procent van de mensen die geen koffie lust hier toch iets kan laten proeven wat ze echt lekker vinden’, aldus een trotse Douwe. Als bezoeker kun je de branderij gewoon binnen lopen en een zak bonen of gemalen koffie kiezen. Bestellen via de website kan ook.
‘Het is zeker de moeite waard om eens langs te komen. We zitten in een prachtig complex met allemaal creatieve ondernemers genaamd “het Werk”. Naast onze branderij is er dus genoeg te zien. Tot snel, groetjes uit Groningen, Emiel en Douwe’
‘Hier zijn voorwerpen te vinden uit de tijd van de 80-jarige oorlog tot Napoleon. Anders dan bij andere musea mag je ook alles aanraken’, vertelt eigenaar en verzamelaar Arjen Prins. Executiebijlen uit 1600 en complete harnassen, ze zijn te zien in de oudheidkamer in Uithuizermeeden. Behalve wapens is er ook een volledig ingerichte keuken uit de 17e eeuw.
‘Zo’n museum vind je nergens. En wat ik heel bijzonder vond, de eigenaar weet echt over elk dingetje iets te vertellen. Ik vond het heel mooi!
Groeten uit Uithuizermeeden, Stoffer’
Oudheidkamer Uithuizermeeden, Stationsstraat 18, Uithuizermeeden, 0595 412178, open op afspraak. Foto’s Anton Tiktak, met dank aan Erfgoedpartners
Boerderijmuseum Verhildersum ligt en staat vol met ouderwetse werktuigen. Je zou er bijna een quiz van kunnen maken: waar dient dit voorwerp voor? De oude schuur is ingericht als een Groninger boerderij uit 1870, de tijd voor tractors en machines. Bezoekster Gerrie: ,,Het ligt heel mooi, er staan Groninger paarden in de wei, er is een wandelpad naast en het museum zelf was voor mij even terug naar mijn jeugd.” De Museumboerderij ligt op het landgoed van borg Verhildersum, ook erg de moeite waard. Elke 3e zaterdag van de maand is er een streekmarkt. In de zomervakantie kun je tijdens de Historische dagen helemaal terug in de tijd, ook erg leuk voor kinderen.
Het Boerderijmuseum is onderdeel van de ‘Welkom op de wierde’ fietsroute.
Historische dagen Verhildersum
Nergens zie je de beroemde Hangende keukens zo goed als vanaf het water. Met het Damsterveer kun je meerdere keren per dag door de oude binnenstad van Appingedam varen. ‘Ik heb met een vriendin de rondvaart gedaan,’ vertelt Greetje uit Winsum. ‘Heel leuk om nu Appingedam eens vanaf het water te zien. En niet alleen de mooie bruggetjes en de hangende keukens maar ook de oude kalkoven en een paar hele mooie huizen. En alles werd mooi uitgelegd.’
Een paar keer per jaar wordt het Damsterveer omgedoopt tot Artiveer. Er wordt dan aangelegd bij tal van galeries en musea in Appingedam. Aanrader!
‘De kinderwagens brengen heel vaak emoties bij de bezoekers naar boven, ze voelen weer even hoe was om achter de kinderwagen te lopen.’ In het Kinderwagenmuseum in Nieuwolda kunnen bezoekers kunnen niet alleen de vijfhonderd kinderwagens van alle tijden bekijken, maar ook ervaren hoe de Groninger boer op stand vroeger leefde.
Hoewel je het niet zou denken, blijken de baby’s uit de vorige eeuwen er vaak comfortabeler bij te liggen dan nu. Volgens eigenaresse Mieneke van Noort hebben de de kinderwagens van tegenwoordig amper nog vering. Geopend op afspraak via tel. 0596-541941.
Ennemaborgh (foto: Groninger Landschap)
Eén van de pronkstukken van Het Groninger Landschap is de Ennemaborg, eeuwenlang het ‘zomerhuisje’ van het oude en rijke Groninger geslacht Hora Siccama. Het voorste gedeelte van het landgoed is een park, verder naar achteren ligt het natuurbos. Het landgoed is de plek van zo’n 150 Konikspaarden die het landschap beheren. De borg is het huis van de Groningse kunstenares Maya Wildevuur. Ze woont en er werkt er en ook haar galerie is hier gevestigd. Het Groninger landschap heeft een wandelroute uitgezet en organiseert ook regelmatig (thema)wandelingen met een gids op het terrein.
‘Als ik denk aan het Groninger landschap denk ik aan desolaat en eenzaam. Maar dit vind ik lieflijk, bijna sprookjesachtig. Prachtig om te wandelen! Groeten vanuit Midwolda, Sigrid’
[smartslider3 slider=4]
Wat begon als een webshop is nu een échte winkel op een wel heel bijzondere plek: in de molen van Kolham. Esmeralda Smith combineert in Jomilly vintage meubelen en hebbedingetjes met nieuw nostalgisch speelgoed, jurkjes, poeziealbumplaatjes, servies en bestek. ‘Ik woonde altijd al naast de molen en vond het best zonde dat er weinig mee gebeurde. Toen ik de kans kreeg om mijn winkel hier te beginnen was ik dolblij! Alle vintage staat hier nu uitgestald en een kopje koffie is zo geschonken. Bij het speelgoed dat ik verkoop denk ik aan mijn eigen kinderen: vinden zij het leuk én vind ik het leuk dan komt het in de winkel. In de stad zou ik niet willen zitten, ik ben toch echt een dorpsmeisje. En waar vind je nou een winkelruimte in een molen, met ook nog een een geweldig uitzicht!’
Je kunt bij Jomilly ook op een vintagestoel ploffen en een kopje thee bestellen of een ijsje eten op het terras. Iedere vrijdag, zaterdag en zondag open.
Tip: Kolham ligt vlak bij Groningen naast de A7. Er is ook een leuke natuurspeelplaats met kabouterpad, water en klimtoestellen.
De vaarweg tussen het Zuidlaardermeer en Hoogezand, Wildervank, Veendam en Bareveld is sinds een aantal jaar open voor de pleziervaart. Je vaart door langgerekte lintdorpen waar ooit de turfvaart bloeide. Onderweg passeer je indrukwekkende boerderijen en authentieke bruggen. Een enthousiast team van brugwachters racet op de scooter van de ene naar de andere draaibrug.
Wim en Alie huurden een bootje en voeren door Kielwindeweer. ‘Het is een prachtig gebied hier, op zo’n manier recreëren, dat is toch heerlijk! Groeten uit Kielwindeweer, Alie en Wim.‘
Tip: in het oude kerkje van Kielwindeweer zit een heel goed restaurant met b&b: de Amshoff . Bootjes en kano’s huur je hier.
Je moet als man wel even een keppeltje op je hoofd zetten voordat je de indrukwekkende synagoge aan de Folkingestraat binnengaat. Het godshuis van de joodse gemeenschap van Groningen is indrukwekkend mooi. Helemaal na de laatste restauratie een paar jaar geleden. Onlangs werd er nog een nieuwe ontdekking gedaan: een mikwe (ritueel bad). Het monument in Moorse stijl wordt actief gebruikt, niet alleen als synagoge maar ook als cultureel centrum. Het is een van de grootste overgebleven synagoges in Nederland.
‘Het draait allemaal om rituelen, dat vond ik indrukwekkend. Groeten vanuit Groningen, Bart.
Behalve horen, zien en ruiken kun je in Opende de Groninger natuur ook voelen. Aan je voeten, welteverstaan. Het Blote Voetenpad is een heerlijke belevenis voor het hele gezin. Het is 3 kilometer lang en heel afwisselend. Ook erg leuk voor kinderfeestjes. Esther en Thea probeerden de route voor ons uit.
‘Voor de ouders is het leuk om de natuur en om een wandeling te maken maar voor kinderen is het natuurlijk fantastisch om in de modder te spartelen. Groeten uit Opende, Esther en Thea’
In Doezoo Leens beleef je de dieren van heel dichtbij. Je mag schildpadden aaien, neusberen voeren, een slang om je nek hangen of voelen hoe een vogelspin op je hand kriebelt. Veilig van een afstandje kijken mag natuurlijk ook. Harma is gek op dieren en ging een middagje kijken: ‘Die leguanen, ik kon er wel uren naar kijken. En dat je er echt aan mag komen maakt het bijzonder. Dit is mijn favoriete uitje! Groeten uit Leens, Harma!’
Tip 1: in Leens vind je ook Borg Verhildersum, een mooie statige borg met een landgoed er om heen. En Boerderijmuseum Verhildersum waar regelmatig streekmarkten worden gehouden. En er is een fijn zwembad.
Tip 2: Je kunt een combikaartje kopen, Doezoo + Zeehondencrèche Pieterburen
Wie denkt dat sporen van de middeleeuwen alleen ver weg te vinden zijn die heeft het mis. Op het Hoogeland, in het noorden van Groningen staan nog tientallen puntgave kerken van soms wel 800 jaar oud. Niet zo gek als je bedenkt dat het Hoogeland een van de oudste cultuurlandschappen heeft, in 600 voor Christus vestigden de eerste Groningers zich daar. Helemaal naar Frankrijk voor Romaanse kerkjes is dus niet nodig, gewoon lekker fietsen in Groningen! Een route vind je hier.
‘Het zijn er zoveel, je redt het niet eens in 1 dag. Maar neem er vooral de tijd voor want het is echt prachtig! Groeten vanaf het Hoogeland, Wim en Alie.’
Zijn grote droom: het ijszaakje Bij de Sluis kopen. Zijn grote passie (water)sport. Hans Letens heeft het gecombineerd. Bij de compleet vernieuwde koffie- en ijszaak kun je ook de stad vanaf het water verkennen. Rechtop, wel te verstaan. Met een groot surfboard door de diepen peddelen, oftewel Stand Up Paddle (SUP) dus. En met zijn achtergrond als sportleraar kan hij het ook nog eens heel erg goed uitleggen aan beginners. En die zijn er veel, het is namelijk een relatief nieuw fenomeen. Op het Hoornsemeer kon het al wel een tijdje, in groepen. Hans introduceert het ‘wandelen over het water’ nu in de Groninger grachten. Maar die noemen we hier dus gewoon diepen. Hij beschikt overigens over een paar bankjes met een van de betere uitzichten in de stad, het Verbindingskanaal, de Praediniussingel, de Aa-toren en de Hoge en Lage der Aa. En natuurlijk het bekende oude sluisje. Zo’n panorama geeft zo’n luxe koffietje net even wat meer elan en het Italiaanse schepijsje (24 smaken) likt nog lekkerder weg. Suppend en likkend door de binnenstad, wie durft?
De oudere Zoutkampers herinneren het zich nog wel, de tijd dat je vanuit Zoutkamp zo de zee opvoer. Er werd gevist op garnalen, en generaties lang bepaalde de visserij het leven in Zoutkamp. Ook al ligt Zoutkamp door de aanleg van het Lauwersmeer tegenwoordig niet meer direct aan zee, het zeemansleven zie je overal terug. Zo ook in het Visserijmuseum. Er liggen bootjes en er hangen netten, boeien en ankers. De hele geschiedenis van de visserij in Zoutkamp wordt in dit museum verteld.
Wie echt even wil beleven hoe het is op een vissersschip kan meevaren op de ZK4. Er worden tochten mee gemaakt over het Reitdiep, het Lauwersmeer en naar het wad. Regelmatig zijn er demonstraties garnalen pellen, een vliegensvlugge kunst die van moeder op dochter wordt overgedragen. Bezoeker Jetta pelt voor deze keer mee. ,,Zo snel als de echte pelsters zal ik wel niet worden, maar wel erg leuk om te doen!”
Groninger Archieven
Het museum is in een houten loods van de Rijksbetonningsdienst gevestigd.
Voor meer informatie kijk je op Visserijmuseum.
Bourtange, 17e eeuw. Kanonnen bulderen en tientallen soldaten uit het Spaanse leger proberen de Nederlandse militairen te overmeesteren. Degens worden gekruist en musketten afgevuurd in en om het authentieke vestingdorp met een rijk verleden. De Slag om Bourtange wordt elk jaar nagespeeld door honderden acteurs in originele kostuums en met levensechte attributen. Los van de slag is Bourtange het hele jaar door de moeite van het bezoeken waard.
‘Je weet niet waar je moet kijken, er gebeurt overal wat. Geweldig! Groeten uit Bourtange van Esther en Thea’
Met een propvolle speellijst in binnen- en buitenland en een miljoen Facebookfans is de Gronings-Keltische band Rapalje een van de grootste exportproducten van Groningen. Doedelzakspeler en fluitist David Myles (35) is een van de vaste leden. Hij lijkt met zijn rossige lange manen, doedelzak en kilt zo weggelopen uit een oude clan in de Schotse Hooglanden. Hoewel hij op de eerste plaats een echte Groninger is, stroomt er wel degelijk Schots bloed door zijn aderen. ‘Ik ben inderdaad ook écht Schots’, onthult hij grijnzend. ‘Mijn vader komt uit Dundee. Dat ligt weliswaar niet in de Highlands, maar in het midden van Schotland.’ De mannen treden al meer dan twintig jaar op met hun overwegend traditionele folk-muziek in Nederland, België en Duitsland. Maar eigenlijk zijn de muzikanten in heel Europa graag geziene gasten. En ze staan op het punt door te breken aan de andere kant van de oceaan: ze gaan toeren in Brazilië.
‘Traditionele folkmuziek kan vrolijk zijn, of gevoelig maar het brengt altijd sfeer met zich mee’, volgens David. ‘Het betekent voor mij vooral gezelligheid. En dat gevoel willen we steeds met Rapalje oproepen. Niet voor niets is ons motto ‘Be easy and free’.
Tip: Rapalje is vaak op tournee. Voor meer folk en gezelligheid kun je bijvoorbeeld terecht in de Ierse pub O’Ceallaigh.
‘Folkmuziek kan vrolijk zijn, of gevoelig maar het brengt altijd sfeer met zich mee en vooral gezelligheid! Groeten uit Groningen, David’
Knuppelpad
Mooie plekken genoeg in de provincie Groningen. De Beleefroute bij Heiligerlee, De Heemtuin bij Muntendam met het avontuurlijke Mammoetpad, Tetjehorn, ’t Roegwold… Als Annet begint over de Groninger natuur raakt ze niet uitgepraat. ‘Ik wil uiteindelijk dat mensen een bijzondere ervaring hebben in de natuur. Dat een mooie plek ze echt roert.’ Boswachter Annet de Jong heeft als werkgebied het Oldambt, Winschoten, de Veenkoloniën en het relatief nieuwe natuurgebied ’t Roegwold. ‘Het Knuppelpad in ’t Roegwold is een bijzondere ervaring. Al banjerend over de plankjes op het moeras ruik je het water, hoor je de vogels schetteren en blaast de wind zachtjes om je oren,’ vertelt ze genietend.
‘En bij de allerjongsten is het Kabouterpad behoorlijk populair.
Niet in mijn gebied maar wel een aanrader is het Lauwersmeergebied. Ook zo’n parel in onze provincie,’ zegt ze mijmerend, ’net als de hele Waddenkust trouwens.’ Annet ziet het als haar missie om kinderen achter de games vandaan te krijgen, de natuur in. ‘Als je als kind geraakt bent door de natuur, raak je dat gevoel nooit meer kwijt.’
’Echt Gronings speciaalbier, dat drink je bij brouwerij Bax,‘ aldus brouwer en oprichter Jeroen Bax. Anders dan bij gewoon bier gaat het bij Bax vooral om de verfijnde smaak en de balans van het gerstenat. En om de kunst van het eeuwenoude ambacht, niet te vergeten. ‘In de tijd van het Hanzeverbond stond Groningen bekend om de goede brouwerijen,’ vertelt Jeroen. ‘De provincie was toen namelijk de graanschuur van Nederland. Hopelijk kunnen we deze mooie Groninger cultuur weer nieuw leven inblazen.‘
Aan het opzetten van de brouwerij ging heel wat productonderzoek vooraf. ‘Nee, heus niet alleen maar aan de bar,’ lacht de bierbrouwer. ‘Mijn vader en ik hadden de traditie om elke vrijdag samen te koken. Om de beurt namen we dan nieuwe speciaalbieren mee. Zo heb ik heel veel geproefd en er een smaak voor ontwikkeld,’ legt hij uit. Van lieverlee stonden vader en zoon op een goede dag zelf te brouwen. Gewoon in de keuken achter de potten en pannen. Ze kwamen erachter dat de brouwsels niet gek smaakten. Helemaal niet gek zelfs.
Als echte stadjer verloochent Jeroen zijn afkomst niet. Dat bewijst de naam van zijn bier ‘Kon Minder’: bier met volgens hem een fruitig hopkarakter door onder meer het gebruik van Amerikaanse hoppen en sinaasappelschil. De vakman praat over zijn bieren als was het wijn. De kwaliteit van het Groninger bier valt op binnen en buiten de landsgrenzen. ‘Groot-Brittannië, Scandinavië, Italië,’ somt de brouwer op, ‘er is zelfs belangstelling vanuit Amerika en Brazilië. Dat komt door de positieve recensies op internationale ratingsites,’ legt hij uit. ‘En de vakprijzen die we hebben gewonnen helpen natuurlijk ook.’ In 2018 werden ze gekozen tot ‘Leukste brouwerij van Groningen’ in de verkiezing van Beerwulf.com
Proeflokaal, brouwerij én een fijn terras zijn allemaal te vinden aan het Reitdiep. Hier kunnen bierliefhebbers zien wat er bij ambachtelijk brouwen komt kijken. En niet in de laatste plaats: zelf beoordelen.
‘Er worden regelmatig leuke dingen georganiseerd zoals voorstellingen of barbecues, genoeg leven in de brouwerij dus.
Groeten uit Groningen, Jeroen Bax’
Een van de grootste salsa-dansscholen van Nederland bevindt zich in Groningen. In een oud-Hollands pakhuis achter het Damsterplein om precies te zijn. De Groninger-Cubaanse Juan Carlos zwaait er samen met zijn vriendin Feline de scepter. Mede dankzij hen blijkt de Groninger Latin-scene een indrukwekkende reputatie te hebben.
‘Het is meer dan alleen dansen, ik wil het Latin-gevoel overbrengen en wat van mijn cultuur meegeven. Het is hier een klein stukje Zuid-Amerika, middenin Groningen,’ vertelt hij met een Spaanse tongval. ‘Vanaf het moment dat ik hier kwam, voelde ik meteen de vrijheid. Dat had ik in mijn eigen land niet, door het communisme. Ik kreeg hier de kans om voor mezelf te beginnen. Dat had in Cuba niet gekund.’
De sfeer in de stad Groningen bleek hem het meest te liggen. ‘Ik ben opgegroeid in Santiago de Cuba, de tweede stad van Cuba. Het lijkt wel een beetje op Groningen,’ vertelt Juan Carlos zonder een spoortje ironie. ‘Ik voel me hier meer thuis dan in bijvoorbeeld Amsterdam of Rotterdam. Die steden zijn te vergelijken met de drukke hoofdstad Havana. Maar hier in het noorden zijn ze ook een beetje nuchter, net als in mijn geboortestad. Er hangt hier in de stad ook een internationale sfeer, er komen bij mij mensen met veel verschillende nationaliteiten. Het is hier natuurlijk wel vaak koud,‘ lacht hij. ‘Maar Groningen heeft écht een hele warme cultuur, daarom is het in balans.’
‘Het is een klein stukje Zuid-Amerika middenin Groningen, Groeten uit Groningen! Juan Carlos’ 
www.salsajuancarlos.nl
Palingvisser, palingroker Gaele Postma. Foto: Geert Job Sevink
‘Een dikke pens zegt niet alles, maar ik zie aan het bekje vaak al wel of het een goede vette is.’ Gaele Postma vist de gladde alen stuk voor stuk uit de mand en spiest ze door de kieuwen. Vervolgens hangt hij ze in keurige rijtjes in de rookovens. De kleintjes voor, de groten achter. De nuchtere ambachtsman is er een van de oude stempel. Hij vangt de paling, slacht ze, rookt ze en verkoopt de delicatesse in zijn eigen zaak. Een visser die het vak leerde van zijn vader, die het weer van de zijne leerde en zo gaat het vijf generaties terug. ‘Je moet ze eerst een beetje laten drogen op een zacht vuurtje,’ verklapt de Zoutkamper palingvisser, ‘anders valt ‘ie zo – Poef!- in het vuur.’ Gaele zweert bij beuken en essen: ‘Dat doet niet iedereen, maar ik vind het een fijne smaak geven en het gloeit zo mooi,’ glimlacht hij. ‘Als hier in de buurt een beuk omgaat, dan koop ik hem meteen op.’
Visliefhebbers van over de hele wereld weten zijn winkel te vinden om er zelfgevangen en -gerookte visjes en vooral de palingen te verorberen. Hij heeft zijn zaak regelmatig vol. ‘Met Pinksteren stond er zelfs een rij tot buiten aan toe,’ grijnst de visser. ‘We hebben heel veel vaste klanten, die komen overal vandaan. Schagen, Maastricht, Vlissingen. Regelmatig zijn er vakantiegangers die hier dan een paar dagen met hun boot blijven liggen. Die komen elke dag een maaltje vis halen.’ Glunderend: ‘Die zien we in de winter vaak weer even terug, maar dan met de auto.’
Gaele is blij met zijn mooie grote zaak en houdt van het ‘fikkie stoken’ maar het meest in zijn element is de Zoutkamper toch op het water. ‘Vissen is het mooiste wat er is,’ vertelt hij met zijn ogen op het wijde sop gericht. ‘In de ochtend om een uur of zes vaar ik naar de fuiken op de Lauwers, het Reitdiep en het Hunsingokanaal. Het is er dan altijd bladstil, ik ben de enige mens in de wijde omtrek. Ik heb zo’n 1000 hectare visgrond tot mijn beschikking in de allermooiste natuuromgeving van het land. En omdat ik vis met verstand, anderen noemen dat duurzaam, komt er gelukkig steeds meer paling bij.’
Groningen is een echte molenprovincie, er zijn er maar liefst negentig. De Lelie in Eenrum is uiteraard een geliefd pronkjewail van de Eenrumers maar heeft met haar Oudhollandse zeilwieken ook de harten van veel buitenlanders gestolen. ‘Onlangs was hier een groep Japanners,’ vertelt molenaar Casper Meinders, ‘die waren zo onder de indruk dat ze werkelijk elk schroefje hebben gefotografeerd.’ Lachend: ‘Zal me niets verbazen als De Lelie binnenkort ook in Japan staat.’ Op serieuzere toon vertelt hij over zijn Amerikaanse bezoekers. ‘Die worden soms echt emotioneel bij de aanblik van onze molen,’ vertelt hij. ‘Dan blijken ze Groninger voorouders te hebben en zien ze De Lelie als een stukje van hun familiegeschiedenis.’
Kinderen houden enorm van molens, merkte Casper. Hij schreef een speciaal jeugdprogramma voor de molen en dat werkt: er lopen in Nederland inmiddels enkele honderden kids rond met een jeugdmolenaarsdiploma. ‘Er wordt altijd gezegd dat kinderen nooit naar musea willen, maar mijn ervaring is heel anders. Molens zijn cultureel erfgoed maar de jonge bezoekers vinden ze juist stoer,’ zegt Casper vol overtuiging. ‘De techniek is heel duidelijk zichtbaar en de wieken zijn heel indrukwekkend als ze draaien. De speciale molenkoekjes doen het uiteraard ook altijd goed,’ voegt hij met een knipoog toe.
‘Molens zijn cultureel erfgoed maar jonge bezoekers vinden ze juist stoer!’ Groeten uit Eenrum, Casper’
De voormalige dorpskroeg in hartje Hornhuizen was enkele jaren terug bijna gesloopt. Toekijken hoe het met de grond gelijk gemaakt zou worden? Dat nooit. Dus zat er voor Erik Wong destijds niets anders op dan de verweesde taveerne maar over te nemen. Met veel zorg, tijd en liefde verbouwde hij het vroegere dranklokaal tot wat het nu is: Wongema.
Het is een inspirerende plek voor vaste gasten en passanten. Er wordt ge(flex)werkt, gekookt, gegeten, gedronken, gekweekt, geslapen en gevierd. Maar er wordt ook nagedacht, gedeeld en ontmoet. Erik Wong creëerde tussen wad en kwelder de herberg van de toekomst. Met een sensationeel uitzicht en goede wifi.
Erik deelt graag zijn passie voor de historie van zijn etablissement en de uitzonderlijke weidsheid die De Marne zo typeert. De nieuwe herbergier heeft weliswaar Amsterdamse roots, maar die wortelen steeds steviger in de Groninger klei.
Wongema heeft de functie van dorpskroeg niet verloren. De stamgasten wonen alleen niet uitsluitend meer binnen de dorpsgrenzen.
Wongema als pauzeplek bij de Bauke Mollematocht
‘Het ene weekend logeert er een vriendinnenclub uit het westen, even weg van het dagelijks leven in de stad. Maar een ander weekend was hier ook nog een groep Harvardstudenten,’ vertelt hij. ‘Die voelen zich hier net zo thuis. Wongema is er voor iedereen,’ besluit hij.
‘De aller- allermoois
Foto’s: Jitske Hagens en Dirk-Jan Visser
De ene wol is niet de andere wol. Corien Bischoff van wolwinkel Juffrouw Lanterfant weet dat als geen ander. In de collectie van haar kleurrijke garenwinkel aan het A-Kerkhof in de stad zijn handgesponnen en -geverfde juweeltjes uit Zuid-Afrika, Peru en Amerika te vinden. Maar ook de Deense en Hollandse schapen zijn er goed vertegenwoordigd. In haar winkel genaamd “Juffrouw Lanterfant, garen en gerei” verzamelt Corien de mooiste en meest unieke soorten breiwol van over de hele wereld.
De koopwaar in de voormalige 17e eeuwse tabakszaak aan de voet van de Aa-toren is kleurig en superhip. Maar de aanblik van de klassieke bundels wol, het eeuwenoude ambacht én de in ere gehouden winkelinrichting zorgen voor een fijne vleug nostalgie.
De wol is niet goedkoop, maar de bijzondere garens zijn natuurlijk en exclusief. ‘De tijd is er rijp voor’, is de overtuiging van Corien, ‘op social media leeft haken en breien met mooie, kwalitatieve materialen heel erg. Je hebt veel populaire ‘knit-a-longs’ en ‘crochet-a-longs’. Online clubjes waarbij je wereldwijd samen aan je projectje haakt of breit. Veel meer mensen van alle leeftijden willen creatief bezig zijn en zelf iets moois en blijvends maken’.
Je hoeft tegenwoordig dus echt geen oma te zijn om met naalden en een mooie bol wol aan de haal te gaan. Sterker nog, steeds meer twintigers en dertigers ontdekken de ontspannende hobby waarbij de prachtigste kledingstukken en accessoires worden gemaakt.
‘Je wordt heel erg Zen van breien. En met meerdere mensen tegelijk is het ook heel gezellig handwerken. Groeten uit Groningen! Corien’
Joël Stoppels vertelt in zijn ‘Battlefieldtours‘ waargebeurde verhalen over de bevrijding. ‘De gebeurtenissen heb ik uit de boeken,’ vertelt Joël. ‘Maar de menselijke verhalen ken ik uit de eerste hand, van de soldaten en ooggetuigen die daar daadwerkelijk waren.’ De uit Appingedam afkomstige Groninger is gespecialiseerd in de Tweede Wereldoorlog. Van de provincie en de stad Groningen weet hij zelfs van uur tot uur hoe de bevrijding verliep. En vooral de individuele ervaringen van mensen hebben een plekje in zijn hart.
‘Tijdens een rondleiding met oudere Canadezen in de stad waren we op de Parkbrug, een belangrijke locatie bij de bevrijding,’ legt hij uit. ‘Ik vertelde over de geallieerde soldaten die in het Hoornsediep met bootjes probeerden op te rukken. Een oude mevrouw barstte toen in snikken uit. Hier bleek haar 19-jarige broertje door een Duitse sluipschutter te zijn gedood. Haar leven lang wist ze alleen dat hij ergens in “the north of Holland” was omgekomen. Nu stond ze op de exacte plek,’ vertelt Joël. ‘Dat soort heftige dingen blijft me wel bij.’
‘Het zijn niet alleen meer de ouderen die meegaan met de battlefieldtours,’ zegt hij. ‘Het valt me op dat ook steeds meer jongeren geïnteresseerd zijn in de indrukwekkende gebeurtenissen van toen.’ Hij vervolgt: ‘Onze bevrijders en verzetsmensen noem ik “the greatest generation”. ‘Wat al die jonge mensen destijds voor ons hebben gedaan is ongelooflijk. Hun verhalen overbrengen is dan ook een eerbetoon aan hen. In Groningen zijn volop bewijzen terug te vinden van de hevige strijd die er aan het einde van de oorlog heeft plaats gevonden.
